خطاب «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» و مراتب درک نیاز وجودی

حجت‌الاسلام والمسلمین عبادالله فضلیان‌کاری، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفتار دوم سلسله‌مباحث تخصصی باعنوان «فقر ذاتی انسان از منظر قرآن کریم و مقایسه آن با دیدگاه‌های فلسفی و علمی» که در اختیار ایکنای مازندران قرار داده است، به تحلیل خطاب فراگیر «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» و تبیین مراتب درک نیاز ذاتی و فقر وجودی انسان پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:

این بخش در ادامه گفتار اول با موضوع معارف توحیدی، بر آیه پانزدهم سوره مبارکه فاطر «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ» متمرکز است؛ آیه‌ای که حقیقت وابستگی مطلق انسان به خداوند را بیان کرده و آن را مبنای حیات فردی، اجتماعی و معنوی معرفی می‌کند.

خطابات قرآن یا ویژه‌اند مانند «یَا أَیُّهَا النَّبِی» و «یَا أَیُّهَا الرَّسُول» و یا عام هستند، همچون «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» که تمامی انسان‌ها را دربرمی‌گیرد. انتخاب واژه «النّاس» در این آیه گویای آن است که فقر ذاتی امری عمومی، همیشگی و غیرقابل زوال است و هیچ میزان از ثروت مادی، قدرت یا دانش ظاهری از آن نمی‌کاهد. حتی پیامبران نیز در مقام ذات، نیازمند خداوند هستند و تنها تفاوت در میزان و عمق درک این نیاز نهفته است.

مراتب درک فقر ذاتی؛ از علم تا باور

فقر وجودی صرفاً یک مفهوم نظری نیست، بلکه مقامی معنوی است که باید به آن رسید. بسیاری از افراد به‌طور نظری با این حقیقت آشنا هستند، اما تا باور قلبی و التزام عملی فاصله دارند. این شکاف میان دانستن و باور کردن، ریشه بسیاری از انحرافات و غرور انسانی، به‌ویژه در زمان رفاه و آسایش، به‌شمار می‌رود.

فقر ذاتی، غیرقابل زوال و همگانی است و به‌عنوان مقام کمال مطرح می‌شود؛ در حالی که فقر اجتماعی، عرضی و موقتی بوده و تنها بخشی از جوامع را شامل می‌شود. حتی ثروتمندان نیز ممکن است در شرایط بحرانی تمامی دارایی خود را از دست بدهند، اما فقر وجودی هرگز از انسان جدا نخواهد شد.

رابطه معرفت و شدت احساس فقر

هرچه معرفت انسان نسبت به خداوند بیشتر شود، آگاهی به فقر ذاتی نیز عمیق‌تر می‌شود. جهل و بی‌معرفتی، زمینه‌ساز پیدایش احساس استغنای کاذب و مقدمه طغیان است؛ چنان‌که قرآن کریم در آیات ششم و هفتم سوره مبارکه «علق»، هشدار می‌دهد: «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَیَطْغَىٰ* أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ» در مقابل، عالم حقیقی هرچه بر علم خود بیفزاید، بیشتر به نیاز و فقر خویش نسبت به خداوند پی می‌برد.

پذیرش فقر ذاتی، انسان را به‌سوی منبع بی‌نیاز، یعنی خداوند، سوق می‌دهد و مسیر حقیقی رشد و کمال را هموار می‌کند. مکاتب مادی، به‌دلیل محدودیت نگاه و اتکا به امور محسوس، از ترسیم کامل این مسیر عاجز هستند.

ادامه دارد…