لزوم معرفی اصحاب امام حسین(ع) در مجالس عزاداری

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمد عندلیب همدانی، در نشست علمی «ویژگی‌های اصحاب شهید حضرت سیدالشهدا(ع)»، که شب گذشته از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) فارس برگزار شد، با بیان اینکه در این باره کتبی نوشته شده است، ولی جای تحقیق و تتبع بیشتری دارد، گفت: جایگاه قرآنی اصحاب حضرت سیدالشهدا(ع) جای بحث و تأمل و دقت بیشتری دارد؛ از یک سو باید به قرآن و از سوی دیگر به تاریخ کربلا و اصحاب امام(ع) مراجعه شود؛ برای نمونه اگر کسی به این قبیل واژگان مانند ایمان و مؤمن، صبر و صابر، صدق و صادقین، جهاد و مجاهدین، مخبتین، عابدون، تائبون، شهدا، احسان و محسنین دقت کند و آنها را با خصوصیات یاران امام حسین(ع) تطبیق دهد، نکات زیبایی را استخراج خواهد کرد.

عندلیب همدانی ادامه داد: خداوند در سوره مبارکه ملک فرمود: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ»؛ اگر ما در معنای ابتلا و احسن عملا دقت کنیم، اصحاب امام حسین(ع) از مصادیق بارز این آیه شریفه هستند؛ کسانی که در ابتلایی عظیم، زیباترین تابلوی ایثار و فداکاری و شجاعت را از خود نشان دادند؛ بنابراین اولین نکته تحقیق قرآنی درباره جایگاه اصحاب حسین(ع) است.

لقب سادات شهدا برای یاران امام حسین(ع)

استاد درس خارج حوزه گفت: نکته دیگر دقت در تعابیری است که در زیارات و روایات برای امام حسین(ع) و اصحاب ایشان بیان شده است؛ در کتاب «بشارت المصطفی لشیعة المرتضی» نوشته عمادالدین طبری، روایتی از پیامبر(ص) در مورد امام شهید و اصحاب ایشان نقل کرده و وقتی به اصحاب رسیده فرموده است که آنها از سادات شهدای امت من در روز قیامت هستند؛ یعنی اگر لقب سیدالشهدا برای حضرت استفاده شده است اصحاب ایشان هم سادات شهدا هستند.

وی ادامه داد: در روایت دیگری که امام صادق(ع) از پیامبر(ص) نقل کرده از اصحاب امام حسین(ع) تعبیر به ستاره شده است؛ یعنی اینها ستارگان آسمان معنویت هستند و نقش آنها هدایتگری برای همه انسان‌هاست. اگر بخواهیم در مورد اصحاب امام(ع) تحقیق کنیم، باید این کلمات با دقت مورد بحث و بررسی قرار بگیرد؛ مرحوم مجلسی در بحار روایتی را از امام باقر(ع) نقل کرده و آورده است: امام علی(ع) به کربلا که رسیدند از اصحاب کربلا به عشاق تعبیر کرده‌اند که نمونه آنها عابس شاکری است که وقتی دشمن او را سنگباران کرد کلاه‌خود را کنار نهاد و مانند شیر بر دشمنان غرید. براساس نقل کامل‌الزیارات خداوند خودش بدون واسطه شهدای کربلا را قبض روح کرد؛ یعنی میان عاشق و معشوق هیچ مانع و حجابی وجود ندارد؛ در بحارالانوار هم از پیامبر(ص) نقل شده است که اصحاب امام حسین(ع) آنچنان محب و عاشق ایشان بودند که ضربت شمشیر و اصابت تیرها را درک نمی‌کردند.

موهبت کشف قطاع

آیت‌الله عندلیب همدانی با بیان اینکه بر محدث و قاری و مفسر بودن اصحاب شهدا در منابع تأکید شده است، گفت: اصحاب در شب عاشورا به موهبت کشف قطاع دست یافتند و پرده‌ها کنار رفت و جایگاه اخروی خود را دیدند و این نقل در علل‌الشرایع بیان شده است. اینها همان‌هایی بودند که وقتی امام در شب عاشورا اذن انصراف داد با زبان خاص خود ابراز وفاداری کردند و برخی گفتند زندگی تا وقتی برای ما زیباست که تو در آن زندگی باشی.

استاد درس خارج حوزه علمیه تصریح کرد: امام حسین(ع) در شب عاشورا در سخنرانی خود ویژگی اصحابش را این‌طور بیان کرد و فرمود: من بهتر از اینها و باوفاتر از اینها یار و یارانی ندارم؛ این تعابیر از زبان کسی است که صحابه پیامبر(ص) و پدرش امیرالمؤمنین(ع) را دیده است. اگر آنها را سادات شهدا نامید به همین وجه است. در یکی از زیارات می‌خوانیم: «السلام علیکم ایها الربانیون، انتم انصارالله و سادات الشهدا فی الدنیا و الاخره»؛ در زیارت دیگری آمده است: «انتم خاصة‌الله»؛ یعنی یاران ویژه خدا.

اعتراف دشمنان به عظمت شهدای کربلا

استاد درس خارج حوزه با بیان اینکه اعترافات دشمن از دیگر راه‌های دستیابی به مقام والای شهدای کربلاست، اظهار کرد: در تاریخ طبری بیان شده است که دشمنان در کربلا گفتند که اصحاب امام حسین(ع) عاشقان مرگ و شهادت بودند. مورد دیگری که دشمن به آن اشاره می‌کند تعبیر شیران درنده نبرد است که ابن ابی الحدید آن را در شرح نهج‌البلاغه آورده است.

آیت‌الله عندلیب همدانی با ذکر اینکه طبقه‌بندی اصحاب برای رسیدن به جایگاه آنها لازم است، بیان کرد: گاهی این دسته‌بندی متناسب با صحابه رسول‌الله بودن و یا نبودن است؛ گاهی به لحاظ ملحق‌ شدن به لشکر امام(ع) است، زیرا برخی از مدینه همراه بودند و برخی از مکه تا کربلا و برخی بین راه کربلا و اصحابی که در خود کربلا به امام(ع) ملحق شدند که نمونه بارز آن حر بود. 

استاد حوزه علمیه با مقایسه سه تن از افراد مؤثر در کربلا، بیان کرد: من از زهیر بن قین، انس بن حارث کاهلی و عبیدالله حر جعفی نام می‌برم؛ زهیر به تصریح تاریخ علوی نبود گرچه نسبت به امام حسین(ع) احترام قائل بود. او از اینکه با امام(ع) ملاقات کند پرهیز می‌کرد، ولی امام(ع) فرستاده‌ای را نزد او فرستاد و در نهایت او فرمانده لشکر امام(ع) شد. انس بن حارث هم که از پیامبر(ص) روایت در مورد حقانیت امام حسین(ع) شنیده بود از کوفه خارج شد تا نه با امام و نه بر امام باشد، ولی وقتی صحبت‌های امام(ع) را با عبیدالله حر جعفی شنید از یاران امام شد و به مقام شهادت رسید. اگر این سه نفر را تحلیل شخصیتی کنیم، خواهیم دید چه شده است که دو نفر به سعادت رسیدند و دیگری به شقاوت.

آیت‌الله عندلیب همدانی گفت: در کربلا برادرانی داریم که یکی در لشکر امام(ع) است و دیگری ضد امام(ع)؛ دو برادر دیگر هم داریم که آن‌قدر کار خود را کوچک دانستند که در لحظات آخر به امام(ع) گفتند آیا ما به عهد خود وفا کردیم؟ عبدالله بن عمیر کلبی با مادر و همسرش ام‌وهب در بین راه به امام(ع) ملحق شدند و او گفت من از سال‌ها قبل انتظار جهاد در راه خدا را داشتم و ظاهراً در ابتدای روز عاشورا به شهادت رسید. همین که به زمین افتاد همسرش، عمود خیمه را برای دفاع از شوهر برداشت ولی امام(ع) او را برگرداند و او بر بالین همسر شهیدش نشست و سر او را بر زانو گرفت و با او سخن می‌گفت، ولی شمر به غلامش دستور داد که بر فرق او بزند و او تنها بانویی بود که در کربلا به شهادت رسید.

وی افزود: مورد دیگر که معمولاً با ام‌وهب اشتباه می‌شود وهب کلبی است که فردی مسیحی بود و در بین راه به امام(ع) با همسر و مادرش ملحق و در همانجا با تشویق مادر به حمایت امام(ع) رفت و شهید شد و این ام‌وهب هم عمود خیمه را برداش ولی با منع امام مواجه شد. لذا به شهادت نرسید. بنابراین در تحقیقات مرتبط با اصحاب عاشورا باید به این جزئیات دقت کنیم. تا جایی که بررسی کردم در کربلا دو بار از عمود استفاده شده است؛ یکی برای شهادت حضرت عباس(ع) و دیگری در کشتن ام‌وهب که بالای سر شوهرش نشسته بود.

آیت‌الله عندلیب همدانی با بیان اینکه در مجالس عزاداری امام حسین(ع) نام برخی از شهدا برده می‌شود، تصریح کرد: نام خیلی از اصحاب در طول محرم و صفر ذکر نمی‌شود؛ برادرانی که اهل سخنرانی و خطابه هستند لزومی ندارد فقط به چند تن از اصحاب بسنده کنند و می‌توانیم هر شب نام چند تن از اصحاب را بیان کنیم تا مردم بیشتر با آنها آشنا شوند. نباید صرفا در مجالس عزاداری محرم و صفر به معرفی و روضه چند تن از یاران مشهور امام(ع) بسنده شود، بلکه باید به همه اصحاب ایشان در سخنرانی و عزاداری توجه کنیم تا مردم الگو بگیرند.