بایسته‌های پژوهش‌ کاربردی در حوزه قرآن و سلامت

 

مرتضی مجاهدی، رئیس کارگروه نظام سلامت در اسلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از جمله تدوین کنندگان این سند راهبردی بوده است. وی در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه با الهام گرفتن از آموزه‌های دینی می‌توان قالب‌ها و استاندارد‌های مربوط به علوم سلامت را تعریف کرد، گفت: می‌توانیم ارزش‌های دینی و خط مشی‌های مربوط به سلامت را که دین به ما داده است تبیین کنیم. این مسئله یک مسیر خاص و علمی را می‌طلبد که در درجه اول باید در علوم دینی این اصول و خط مشی‌ها تعریف شود و سپس مشخص کرد آیا این آموزه‌ها قصد ورود به سلامت جسمانی انسان را داشته‌اند یا خیر؟ یا می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند؟

 

وی ادامه داد: پاسخ این چرایی‌ها برعهده یکسری از علوم است که باید به صورت مقدمات کلی و اصلی به آن‌ها بپردازیم و میزان توجه دین برای ورود به این حیطه‌ها را روشن کنند. همچنین باید مشخص شود که آیا دین راهکار‌های کلی ارائه داده یا به جزئیات نیز وارد شده است. این مبانی باید در علوم دینی و فلسفه علم بررسی و تعریف شود. سپس کلید‌های تعریف‌شده در حوزه سلامت با فعالیت‌ها، مطالعات و گفتمان‌های میان‌رشته‌ای عملیاتی و کاربردی شود تا بتوانیم براساس آنچه مدنظر دین بوده و در علوم تجربی مانند پزشکی می‌توانند کاربردی باشند استفاده حداکثری را ببریم.

 

 

مجاهدی با بیان اینکه هدف اصلی این سند استفاده منطقی، صحیح و روشمند از آموزه‌های دینی در حوزه سلامت است، گفت: این سند نمی‌خواهد رهیافت‌ها، الگو‌ها و دستاورد‌های علمی بشر را که بر مبنای تجربه، عقلانیت و خرد جمعی تدوین و کاربردی شده است، کنار بزند یا روش دیگری پیشنهاد دهد، بلکه محور اصلی آن استفاده منطقی و روشمند آموزه‌های دینی در سلامت بشر است. بدین منظور اولین قدم تبیین سبک زندگی است و سبک زندگی سالم و ارتباط آن با توصیه‌های دینی به همراه سلامت جسمی روحی معنوی بررسی می‌شود.

 

مجاهدی در رابطه با امکان‌پذیری دسترسی به اهداف ذکرشده در سند راهبردی کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی در نظام سلامت گفت: از منظر بزرگان دینی هیچ تضادی بین دین و علم وجود ندارد و ظاهراً اگر تضادی دیده می‌شود مربوط به برداشت‌های عده‌ای از دین و برداشت دیگران از علم است. در واقع سلایق افراد ممکن است در تضاد با یکدیگر باشد. اگر دین در مجرای خود بر مبنای آنچه شارع مقدس تعیین کرده است باشد و علم نیز در مجرای خود که عقل آن را تعیین می‌کند باشد، نه تنها تضادی با هم ندارند بلکه مؤید و مکمل یکدیگر هستند.

 

 

وی ادامه داد: در حوزه سلامت نیز وقتی که ورود منطقی و علمی به این موضوعات را مشاهده می‌کنیم، در‌می‌یابیم که دین دستاورد‌های علمی و عقلی بشر را تأیید می‌کند و دستاورد‌های علمی و عقلی نیز آموزه‌های دینی را که در مجرای صحیح به مردم ارائه شده تأیید می‌کند. از این جهت نه تنها تضاد و مقابله نمی‌بینیم بلکه همسانی، همگرایی و همسویی را مشاهده می‌کنیم و هدف این سند نیز این است که این دو وجه را با روش‌های علمی، منطقی و تعریف شده و نه براساس سلایق شخصی و کورکورانه به یکدیگر نزدیک کند.

دبیرکارگروه نظام سلامت در اسلام وزارت بهداشت با ذکر اینکه سبک زندگی و مدل‌های مختلف آن یکی از دغدغه‌های نظام سلامت است، اظهار کرد: انواع مدیریت فردی، خانوادگی و اجتماعی که مد نظر دین اسلام است سلامت انسان را تعیین می‌کند. بنابراین بحث سبک زندگی بحث داغ سلامت است و هر روز تأثیر سبک زندگی صحیح در ارتقای سلامت در جوامع مختلف مورد توجه محافل پزشکی است. از همین منظر سبک زندگی صحیح اسلامی با همان رویکرد منطقی و تعادل‌محور، که مورد نظر آموزه‌های دینی است، اگر بیشتر مورد توجه قرار گیرد می‌تواند در حوزه‌های مختلف به ارتقای سلامت جامعه کمک کند و به دور از هرگونه افراط و تفریط باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل با بیان اینکه این سند به دنبال استاندارد کردن تحقیقات میان‌رشته‌ای قرآن و سلامت است، اظهار کرد: استاندارد‌ها مطالعات روشمندی هستند که با استفاده از مسیر‌های صحیح علمی از مبادی و مبانی به راهکار و اصول کاربردی دست پیدا می‌کنیم. این استاندار‌دها اگر تعریف شوند، مسیر استخراج توصیه‌ها، احکام و دستورات کاربردی در حوزه سلامت از آموزه‌های دینی شفاف می‌شود و راه را بر رفتار‌ها و برداشت‌های سلیقه‌ای و سوءاستفاده‌های کاسب‌کارانه از آموزه‌های دینی در سلامت، که متأسفانه در جامعه امروز به وفور دیده می‌شود، می‌بندد.

مجاهدی در رابطه با یکی از اصول سند راهبردی کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن در نظام سلامت که بر هدایت و حمایت مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و سلامت تأکید دارد نیز گفت: این کمیسیون زیر مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی است، اما رئیس کمیسیون، دبیر، قائم مقام و رئیس دبیرخانه آن زیرمجموعه وزارت بهداشت هستند و اعضای اصلی که متولیان توسعه این سند هستند علاوه بر وزارت بهداشت، حوزه علمیه، دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم و دانشکده‌های مرتبط علوم انسانی می‌توانند در اقدامی هماهنگ از توسعه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای حمایت و حتی آن‌ها را در مسیر کاربردی‌سازی هدایت کنند؛ بنابراین کمیسیون از همه پژوهش‌هایی که مرتبط با قرآن و سلامت یا طب و دین باشند حمایت می‌کنند.

وی یادآور شد: بخشی از راهبرد‌های عملیاتی این سند مربوط به آموزش پژوهش صحیح در حوزه سلامت و دین است. این یک محور مهم است چراکه پژوهشگران باید بیاموزند چگونه می‌توانند یک پژوهش میان‌رشته‌ای با روش تحقیق صحیح انجام دهند و نتیجه صحیحی از آن بگیرند و این نتایج را بتوان در جهت سلامت عموم به کار برد. پژوهش‌های بسیاری در حوزه‌های مرتبط با علوم سلامت و دین در کشور انجام شده، اما چون به صورت روشمند و اصولی با رعایت تمامی جوانب یک پژوهش میان‌رشته‌ای انجام نشده است که روش آن‌ها دارای اشکال بوده یا نتیجه کاربردی نبوده است و به همین دلیل نتوانسته‌اند عملیاتی شوند.

مجاهدی در رابطه با چشم‌انداز سند راهبردی کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن در نظام سلامت گفت: اجرای این سند با توجه به اینکه ترویج یک فرهنگ بین‌رشته‌ای بین دین و سلامت است نیاز به زمان دارد و نمی‌توان گفت که ظرف چند سال باید شاهد خروجی‌های عملیاتی آن باشیم. بسترسازی انجام پژوهش‌ها و رویکرد صحیح به این موضوع و انجام پژوهش و عملیاتی کردن آن‌ها نیز هر کدام زمان خاص خود را دارد. امیدواریم به مرور به این راهبرد‌ها جامه عمل پوشانده شود.