در گفتوگو با عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی مازندران مطرح شد
تحلیل جامعه‌شناختی تاب‌آوری ملی در مواجهه با تهدیدات نظامی خارجی
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی مازندران با اشاره به ظرفیت جامعه‌شناختی تاب‌آوری و انسجام ملی ایرانیان در مواجهه با تهدیدات نظامی خارجی، تأکید کرد: تلفیق تجربیات تاریخی و ظرفیت‌های بومی جامعه ایران می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ وحدت و افزایش پایداری اجتماعی ایفا کند.
با اوج‌گیری تهدیدات و فشارهای خارجی علیه ایران، اهمیت یافتن انسجام و تاب‌آوری اجتماعی جامعه ایرانی بیش از پیش آشکار شده است؛ مفاهیمی که هم در متون اسلامی به‌ویژه آموزه‌های قرآنی و نیز در نظریات علوم اجتماعی قابل واکاوی است. به همین منظور، در گفت‌وگویی با سیده زینب تقوی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی مازندران، ابعاد مختلف وفاق ملی، تاب‌آوری اجتماعی، امنیت روانی و امید جمعی در شرایط بحرانی، از منظر تلفیقی قرآن و جامعه‌شناسی مورد بررسی قرار گرفت.ایکنا _ ریشه‌های وفاق و انسجام ملی ایرانیان در بحران‌های برون‌زا و راه‌های تقویت آن چیست؟
از منظر قرآن کریم، اصول «اعتصام بحبل‌الله جمیعاً و لاتفرقوا» (آل‌عمران: ۱۰۳) و «تعاونوا علی البرّ و التقوی» (مائده: ۲) جامعه را به وحدت حول ارزش‌های مشترک الهی، خودشناسی جمعی و مراقبت از تفرقه دعوت می‌کنند.
در جامعه‌شناسی معاصر، وفاق و انسجام ملی ترکیبی است از هویت ملی مشترک، سرمایه اجتماعی، اعتماد نهادی به ساختار‌های حاکمیت، حضور گروه‌های مرجع و تقویت شبکه‌های افقی ارتباطی میان اقوام. بحران‌ها ـ به گفته دورکیم ـ ظرفیت همبستگی مکانیکی را افزایش می‌دهند؛ چنان‌که در دوران جنگ تحمیلی، سرمایه مشترک معنوی و مرجعیت اجتماعی موجب شکل‌گیری وفاق عمومی شد. راهکار‌های مؤثر عبارتند از ترویج روایت‌های تاریخی مشترک، آموزش سواد اجتماعی، تقویت نظام گفت‌وگوی ملی و مدیریت هوشمند اختلافات.
ایکنا_ تأثیر تهاجم خارجی بر تاب‌آوری اجتماعی و تمهیدات افزایش آن از منظر اسلامی و علوم اجتماعی چیست؟
قرآن در آیه «وَإِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ… إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»(بقره: ۱۵۶) صبر جمعی و بازتعریف مصیبت را تبیین می‌نماید و با «فَثَبِّتُوا أَقْدَامَکُمْ»(آل‌عمران: ۱۳۹) به مقاومت به‌عنوان عامل رشد اشاره می‌کند.
جامعه‌شناسی بحران بر این باور است که تاب‌آوری اجتماعی حاصل ظرفیت انطباق و سازگاری جامعه با سیلاب تهدید‌های غیر منتظره است. پیوند‌های اجتماعی قوی، شبکه‌های داوطلبی خودجوش و اعتماد به نهاد‌های امدادی مهم‌ترین عوامل بقای تاب‌آوری‌اند. توصیه علوم اجتماعی، آموزش عمومی مهارت‌های مقابله با اضطراب، تقویت مشارکت‌های مردمی و استفاده از رسانه‌های جمعی برای روایت‌سازی امید و عقلانیت است. تجربه نظام سلامت روانی ایران بعد از دفاع مقدس، نشان داد رویکرد ترکیبی سنت و علم می‌تواند تاب‌آوری را به‌طور چشمگیر ارتقا دهد.
ایکنا _ تهاجمات نظامی چگونه امنیت روانی جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و چه توصیه‌هایی برای بازسازی این حس وجود دارد؟
قرآن کریم می‌فرماید: «فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِمْ» (فتح: ۲۶) آرامش را موهبت الهی برای عبور از بحران‌ها می‌داند و همچنین بر اهمیت ذکر و توکل در تقویت قلوب جامعه تأکید دارد.
از نگاه جامعه‌شناسی، تهاجم و بحران نظامی می‌تواند سبب بروز ترس، اضطراب، ناامیدی و افول سرمایه روانی عمومی شود. مدیریت این وضعیت وابسته به کیفیت اطلاع‌رسانی شفاف، حضور نهاد‌های حمایتی ـ روانی، مقابله با شایعه و جلب مشارکت نخبگان و گروه‌های داوطلب است. جامعه اگر بتواند حس کنترل خود را بازگرداند و روایت جمعی امید داشته باشد، دوباره به ثبات برمی‌گردد. پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی نشان داده‌اند که مشارکت شهروندی و شبکه‌های حمایتی، سطح احساس امنیت را بهبود می‌بخشند.
ایکنا _ نقش نهاد‌های فرهنگی و رسانه‌ای در تولید امید و تقویت روحیه جامعه پس از تهدیدات نظامی چگونه تبیین می‌شود؟
آیه «وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»(بقره: ۲۲۳) و مفهوم «تواصی به حق و صبر»(عصر: ۳) مسئولیت امیدبخشی و همدلی جمعی را متوجه نهاد‌های فرهنگی می‌کند.
مطالعات فرهنگی و ارتباطات بر مؤلفه و نمایش قهرمانان مقاومت و روایت موفقیت‌های کوچک و بزرگ تأکید دارند. در ادبیات علوم اجتماعی، رسانه‌ها با بازنمایی انسجام ملی، ارائه الگو‌های کنش‌گر اجتماعی و مبارزه با شایعه و ترس‌آفرینی، از مهم‌ترین عوامل تولید امید هستند. آموزش سواد رسانه‌ای و حمایت از جریان‌های اجتماعی امیدزا، راهکار کلیدی بازسازی روحیه جامعه است.
ایکنا _ نسبت امید به زندگی و تاب‌آوری اجتماعی در بحران‌ها از دیدگاه قرآن و جامعه‌شناسی چیست و توصیه‌های تقویتی چیست؟
قرآن کریم با تأکید بر «إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ» (یوسف: ۸۷) منشأ امید را باور به رحمت و آینده روشن می‌داند.
در جامعه‌شناسی مدرن، «امید» پیشران‌کننده انرژی اجتماعی و زیربنای تاب‌آوری است. تجربیات جهان نشان داده که جوامع با امید بالاتر، شاخص‌های فرهنگی و اقتصادی پایدارتری دارند و در عبور از بحران‌ها موفق‌ترند. ایجاد گفتوگو، ترویج خاطرات جمعی مثبت، حضور نماد‌های معنوی و تقویت اعتماد به نهاد‌های مؤثر از مهم‌ترین سازوکار‌های افزایش همزمان تاب‌آوری و امید به زندگی است.
علی پاداشی
