تسلط به علم قرائت؛ لازمه تأثیرگذاری تلاوت + صوت

در نخستین روز ماه مبارک رمضان امسال به مانند سنت هرساله شاهد برپایی یکی دیگر از محافل انس با قرآن با دعوت از قاریان و حافظان قرآن در محضر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بودیم. یکی از نکاتی که ایشان متذکر شدند «آمیخته شدن مجالس تلاوت قرآن با ترجمه و تفسیر آیات برای انتقال مفاهیم و مضامین قرآنی به مستمعان و اثرگذاری بر آنها» بود و متخصصان و فعالان قرآنی را به تلاش برای یافتن شیوه‌های آن فراخواندند.

همچنین طی این دیدار رهبر معظم انقلاب قاریان را به «تلاوت اثرگذار» توصیه کردند و فرمودند: «هدف از بعضی تلاوت‌ها، آوازخوانی است و همچنان‌که در تلاوت برخی قاریان بیرونی مشاهده می‌شود، بیشتر به دنبال به رخ کشیدن لحن‌ها و شیوه‌های تلاوت بر شنوندگان خود از طریق به‌کارگیری موسیقی زیبا و فعال هستند که این تلاوت، تلاوتِ مطلوب نیست.»

محمدحسین سعیدیان، مدرس و قاری بین‌المللی در گفت‌وگو با ایکنا، درباره نحوه تلاوت‌های اثرگذار گفت: معنای عرفی تلاوت، قرائت است، یعنی خواندن آیات بدون توجه به معنا، اما معنای واقعی آن «کتابیست خواندنی که برای هدایت بشر نازل شده است»؛ یعنی متابعت از قرآن در قرائت و دنبال کردن معانی و پیروی در عمل. بنابر این اگر بخواهیم معنای عرفی آن را در نظر بگیریم، همان «قرائت» می‌شود. پس هر تلاوتی قرائت است، اما هر قرائتی لزوماً تلاوت نیست.

وی با تأکید بر اینکه اگر معنای واقعی تلاوت قرآن را ملاک قرار دهیم، تلاوت باید نقش هدایت‌گری داشته باشد، افزود: هنگامی که قاری شروع به خواندن قرآن می‌کند، باید به گونه‌ای بخواند که بر هدایت خود افزوده شود یا با ملاک ذکر و یادآوری یاد خدا به گونه‌ای تلاوت کند که در مرحله نخست تلاوتش بتواند وسیله رشد او باشد و به تبع آن بر مخاطب تأثیرگذار باشد.

سعیدیان تصریح کرد: این تأثیرگذاری در امر تلاوت یک اصل است که موضوعیت دارد. اگر تلاوتگر نتواند از تلاوت تأثیر بپذیرد و نتواند از تلاوت به مخاطب خود تأثیر دهد، آن هنگام از تلاوت بهره کمی را دریافت کرده است، یعنی تنها یک قرائت انجام داده است. اگر قرائت بیشتر جنبه آواز داشته باشد، یعنی قاری به نوعی آوازی را می‌خواند، اما کاری به متن ندارد (اینکه خداوند چه می‌‌گوید و چه زمینه رشد و تعالی را خداوند با این آیات برای انسان در نظر گرفته است).

وی به روایتی از امام صادق(ع) «و ما جالَسَ هذا القرآنَ أحَدٌ إلاّ قامَ عَنهُ بزيادَةٍ أو نُقصانٍ، زيادَةٍ فی هُدىً، أو نُقصانٍ مِن عَمىً؛ هيچ فردی با اين قرآن ننشست، مگر اينكه با افزايش يا كاهشى از نزد آن برخاست، افزايش در هدايت يا كاهش در كورى و گمراهى» اشاره کرد و گفت: پس این امر هدف از تلاوت قاری قرآن است یا امام صادق(ع) فرمودند: «قارئ القرآن يحتاج الى ثلاثة اشياء؛ قلب خاشع و بدن فارغ و موضع خال.» یکی از این شرایط مکان خالی است تا قاری بتواند در تنهایی از سخنان خداوند بهره‌مند شود و استفاده کند.

این قاری بین‌المللی اضافه کرد: یکی دیگر از این ویژگی‌ها، قلب خاشع است؛ یعنی قلبی فارغ از گناه و علاقه‌مند به فضائل و خوبی‌ها تا بتواند با این نگاه قرآن را بخواند. قاعدتاً با این ویژگی، خداوند به یک قاری توفیق می‌دهد تا از قرآن بهره‌مند شود و از آن استفاده کند.

این داور بین‌المللی بیان کرد: لازمه نکته‌ای که مقام معظم رهبری همیشه بر آن تأکید می‌کنند تا بتوانیم تأثیرگذاری تلاوت را به حد بالا برسانیم این است که قاری به علم قرائت مسلط شود که بخشی از علم قرائت به قاری باز می‌گردد تا قاری با تسلط ادبیات عرب، تفسیر آیات و محتوای آیات را درک کند و در سایه‌سار درک آیات بتواند به مهندسی تلاوت بپردازد. یک قاری باید با صدای حزین و خاشعانه آیات را به گونه‌ای طراحی لحنی و تنغیم و ملودی‌سازی کند تا بتواند بین معنای آیات با آن ملودی تطبیق ایجاد کند و سپس از قلب، احساس، شعور و باطن کمک بگیرد تا آیه را طراحی و معنای آن را به قلب خود و مخاطب القا کند.

وی با تأکید بر اینکه این القا بسیار مهم است، اظهار کرد: تلاوت القایی خیلی کم داریم. تلاوت‌ مصری‌های قدیم القایی بود. اول به خودشان با ملاک‌های عالمانه القا می‌کردند و به مرور به مخاطب القا می‌شد و معنا نفوذ پیدا می‌کرد. بعد از این همه سال، رمز ماندگاری تلاوت مصری‌ها همین است و موجب تَر و تازه بودن تلاوت‌های آنها شده است.

سعیدیان با بیان اینکه اصول و قرائت قرآن در تلاوت‌های مصری با مهندسی حرفه‌ای تلاوت و خشوع قلب همراه است، گفت: این دستاوردی است که امروزه برای ما به عنوان نقشه راه و الگویی برای تلاوت ترسیم و ارائه شده است. باید قرائت خاشعانه و مدبرانه را با مهندسی تلاوت و علوم قرآن ممزوج کنیم و از سوی دیگر با محتوای آیات با نگاه به تفسیر و تدبر در آیات آشنا باشیم تا هنگامی که آیات را می‌خوانیم، ناخودآگاه در دل‌ها تأثیر گذارد.