جایگاه تبلیغ، وعظ و منبر در سیره علمای گذشته و حال

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد درس خارج حوزه در یادداشتی به مناسبت ایام تبلیغی ماه مبارک رمضان به جایگاه تبلیغ و وعظ و منبر در سیره علمای گذشته و حال پرداخت. متن یادداشت به شرح زیر است:

قرآن کریم می‌فرماید: ادْعُ إِلَی سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ (نحل، 125) با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن!

در آستانه ماه مبارک رمضان ماه ضیافت الله و تهذیب نفوس قرار گرفته‌ایم. این ماه فرصتی است برای تبلیغ و منبر و ارشاد مردم و از جهت دیگر وظیفه اصلی و رسالت مهم روحانیت رساندن پیام اسلام و قرآن به جامعه اسلامی است. بر آن شدیم در این نوشتار مقداری به اهمیت تبلیغ و جایگاه رفیع آن در سیره علمای گذشته و حال بپردازیم. بدون تردید وعظ و ارشاد ریشه در سیره عملی و قولی اهل بیت(ع) و عمل فقها و مجتهدان گذشته و حال دارد.

با مراجعه به شرح حال این فقها می‌بینیم با توجه به مقام فقاهت و اجتهاد و حتی برخورداری از مقام مرجعیت دینی، از هدایت مردم و موضوع تبلیغ و وعظ و خطابه هرگز غافل نمی‌شدند. به عبارت دیگر میان دو فضیلت فقاهت و ارشاد و وعظ کاملاً جمع می‌کردند. بزرگانی همچون جعفر بن محمد بن مظفر حسینی (متوفای 448) و علی بن حسین غزنوی (متوفای 548) و حسین بن خزاعی (متوفای 554) و شیخ عبدالجلیل قزوینی (متوفای 585) و عبدالرحمان بن احمد نیشابوری (متوفای 460) شاگرد شیخ طوسی(ره) همگی معروف به خطابه و وعظ بوده‌اند.

بزرگانی چون شهید محمد بن حسن نیشابوری شاگرد شیخ طوسی(ره) و یا شهید سلطان حسین استرآبادی شاگرد شیخ بهایی یا شهید شیخ محمدحسین شاگرد شیخ مرتضی انصاری همگی در صدر بزرگانی بودند که میان این دو فضیلت را جمع کردند و در میدان منبر و وعظ و ارشاد خوب عمل کردند. یکی از چهره‌های عرصه تبلیغ و منبر مرحوم شیخ موسی عصامی (متوفای 1355) است. او علاوه بر اینکه فقیهی بارز و مشهور بود یکی از شاگردان میرزا حسین خلیلی (متوفای 1326) و شیخ احمد آل کاشف الغطا (متوفای 1344) و در عین حال به فن خطابه و منبر معروف بود به طوری که خطیبی شاخص و واعظی عالی مقام و مسلط به تاریخ بود. (فرهنگ فقیهان واعظ، ص 203؛ معارف الرجال، ج3، ص 74) و یا مرحوم شیخ شریف جواهری (متوفای 1314) شاگردان مرحوم میرزا محمد حسن شیرازی (متوفای 1312) و شیخ محمد حسین کاظمی (متوفای 1308) این فقیه وارسته، بنا به گفته مرحوم حرز الدین در کتاب معارف الرجال (ج 1، ص 361) او واعظ و اهل پند و اندرز بود. یا مرحوم سید اسماعیل صدر (متوفای 1335) هم فقیه بود و هم اصولی. او نزد فقیه عراق مرحوم شیخ راضی نجفی و سید محمد حسن شیرازی تلمذ نمود. وی طبق گفته مرحوم حرز الدین در کتاب (معارف الرجال، ج 1، ص 117) منبر می‌رفته و مردم را موعظه می‌کرده است.

شهدای منبر

در این راه بزرگانی از علما و فقها هستند که شربت شهادت را نوشیدند آن هم در راه منبر و وعظ. مرحوم شهید سلطان حسین استرآبادی (متوفای 1078) یکی از آن افراد است. مرحوم شهید شیخ محمدحسین (متوفای 1078) یکی از آن افراد است. شهید شیخ محمدتقی برغانی قزوینی (متوفای 1263) یکی از شاگردان مرحوم میرزای قمی بود که بیان بسیار بلیغ داشت و مجلس و منبر وعظ او بسیار پرمایه و قابل استفاده بود. در منبر به شبهات دینی پرداخته و آنها را مستدل پاسخ می‌داد و مردم را از عقاید فاسد آگاه می‌کرد و سرانجام به دست فرقه بابیه به شهادت رسید. (معارف الرجال، ج 2، ص 207؛ مرآة الشرق، ج 1، ص 313؛ الفوائد الرضویه، ص 700؛ فرهنگ فقیهان واعظ، ص 153)

فقهای اهل منبر در عصر حاضر

در عصر حاضر نیز نام فقیه مجاهد و آغازگر انقلاب اسلامی ایران مرحوم امام خمینی در عرصه منبر کاملاً می درخشد. از مرحوم آیت‌الله اراکی نقل شده که ایشان مدتی که در اراک اقامت داشتند منبر می‌رفتند و مردم را موعظه می‌کردند. (فرهنگ فقیهان واعظ، ص 31)

اینجانب از مرحوم والد [آیت‌الله شیخ محمدرضا طبسی] مکرر شنیدم که مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم در ایام ماه مبارک رمضان و محرم شخصاً از طلبه‌ها امتحان می‌گرفتند و به کسی که قابلیت منبر و وعظ را نداشت اجازه رفتن به منبر را نمی‌دادند. ایشان می‌گفت: در یکی از سال‌ها مرحوم حائری مرا به آباده شیراز اعزام کردند تا منبر بروم و مردم را موعظه ‌کنم.

محمدجعفر طبسی

حوزه علمیه قم