تفسیر قرآن با سنت، تفسیر حقیقی است

به گزارش ایکنا، عبدالهادی فقهی‌زاده، دبیر علمی همایش بین‌المللی تفسیر اجتماعی قرآن کریم، 10 اسفند در دومین همایش بین‌المللی تفسیر اجتماعی قرآن کریم، که از سوی انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی در حال برگزاری است، گفت: دینی‌ بودن جامعه ما قابل انکار نیست و آنچه می‌اندیشیم و براساس آن عمل می‌کنیم دینی است و دینداری نباید محدود به شعار باشد، بلکه باید در عمل متجلی شود.

وی افزود: اگر امتیاز و مزیتی از این رهگذر نصیب ما شده یا قرار است نصیب ما شود بدون شک از این آبشخور نشئت می‌گیرد. نیازها و دردهای ما هم علی‌القاعده از اینجاست؛ ما از قرآن آغاز کرده‌ایم و با قرآن ادامه می‌دهیم و اگر به بیراهه رفته‌ایم باز باید به قرآن برگردیم و قرآن، درمان درد ما باشد به ویژه اینکه جامعه ما لبریز از اندیشه و عمل مؤمنانه است. علامه کلمه طیب را اعتقاد صحیح معرفی کرده است که براساس آن، از زمین آنچه بر آسمان فراز می‌شود ایمان و عقیده درست است که عمل صالح به آن رفعت می‌بخشد. یکی از اعمال سودمند برای جامعه بازگشت به قرآن و ارجاع همه دردها به قرآن است. اگر در بحبوحه درد‌ها خالصانه عمل کنیم، می‌توانیم درمان را از قرآن طلب کنیم.

قرآن سرچشمه اندیشه‌های ناب اجتماعی است

استاد دانشگاه تهران گفت: قرآن کریم سرچشمه اندیشه‌های ناب اجتماعی در تمامی حوزه‌ها از جمله فرهنگ و بهسازی فرهنگی، اقتصاد و سیاست و... است. امروز کارآمدی، ناکارآمدی، وحدت و تفرقه از مشکلاتی است که می‌تواند پاشنه آشیل باشد. در کشوری زندگی می‌کنیم که برای تحقق آموزه‌های اجتماعی اسلام می‌کوشیم. همچنین، بیش از 200 مقاله به دبیرخانه رسید و بیش از صد مقاله مراحل اولیه پذیرش را گذرانده است و با دقت نظر و نگرش عالمانه استاد مهدوی‌راد درصدد حل برخی از دغدغه‌های جامعه اسلامی هستیم. 

انبیا آمدند تا مردم را از جهالت رها کنند

در ادامه این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران، گفت: محور بحث بنده آیه دوم سوره جمعه است: «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»؛ قریب به اتفاق عالمان بر این باور هستند که چینش آیات در سوره، وحیانی و در پیوند با هدفی است که قرآن دارد، یعنی چینش کلمات يَتْلُو عَلَيْهِمْ به بعد حکمتی را ترسیم می‌کند که همه 23 سال حرکت پیامبر(ص) را تبیین کرده است. پایان آیه مؤید این است که غیر از افرادی که در هرم بالای جامعه هستند بقیه در ضلال مبین بودند. 

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه فرعون می‌دانست موسی دنبال چه کاری است و چه می‌خواهد و ابوجهل هم می‌دانست پیامبر(ص) چه هدفی دارد ولی بدنه جامعه نمی‌دانستند، افزود: در این شرایط، جامعه خام و ساده‌اندیشانه حرکت می‌کند. قطعا زیباترین و گویاترین تصویری که از زندگی و عرب جاهلی وجود دارد بخشی از خطبه اول و دوم نهج‌البلاغه است که اشاره دارد مردم پراکنده و اندیشه‌ها پراکنده بود و راه‌های برون‌رفت از بن‌بست‌ها هم همین‌طور. مردم نمی‌توانستند از الله تصویر و تصور درستی ارائه دهند. لذا گاهی خدایشان گاو و گوسفند و سنگ بود و گمراهی تا این حد گسترش یافته بود. 

وی ادامه داد: جامعه جاهلی سطحی است و هرم بالای جامعه آن را هدایت می‌کند. قاعدتا می‌دانند چه می‌کنند یعنی پیامبر هدایت به سوی خدا را دنبال می‌کند و دشمنان وی به دنبال گمراهی و عقب‌ماندگی مردم و ارضای شهوات خودشان هستند. امام علی(ع) فرمودند که این همان عهدی است که به کرات در قرآن آمده و این عهد از انبیا گرفته شده است تا مردم را به سوی خدا هدایت و از طاغوت دور کنند. 

مهدوی‌راد با اشاره به مراحل عمل پیامبر برای هدایت جامعه که در سوره جمعه بیان شده است، اظهار کرد: اولین حرکت از طرف پیامبر(ص) و طبیعتا از سوی سایر پیامبران حرکت و مرحله آیه‌ای است. همین کنش‌های موجود در خیابان، آیه است، مثلا انسان بر سر یک چهار راه قرار گرفته است و نمی‌داند چه کند. اولین کار پیامبر این بود که جهت حرکت را نشان می‌دهد و می‌گوید حرکت تو باید به سمت خدا باشد. یعنی جهت و زاویه دید باید عوض شود و این حساس‌ترین مرحله زندگی انسان است. 

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اضافه کرد: یک متکلم مسیحی گفته است پیامبران وقتی می‌آمدند زیرچانه انسان را گرفته و نگاه او را به آسمان دوختند یعنی انسان را از این نگاه که بخورد و بخوابد رها می‌کردند و به خدا توجه می‌دادند و انسانی که رهاست آزاد است و ابوسفیان و دشمنان هم از این می‌ترسیدند که مردم آزاد شوند و زیر بار یوغ و ستم آنان نروند. انبیا آمدند تا مردم را از ظلم و جهالت رها کنند و به سمت نور ببرند.

توحید و معاد؛ سرلوحه حرکت انبیا

مهدوی‌راد با بیان اینکه حرکت و مرحله بعدی تزکیه است، گفت: یعنی وقتی جهت به سمت الله شد فرد چند قدم برخواهد داشت ولی باید این حرکت عمق پیدا کند و این عمق همان تزکیه است که ریشه در توحید و معاد دارد که اثرگذار و جزء مهمترین تعالیم انبیاست؛ به همین دلیل سوره‌های اعراف و هود و... بخش قابل توجهی از سرلوحه حرکت انبیا توحید و معاد است. 

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: علی(ع) در آستانه شهادت چند وصیت دارد، در یکی از آنها فرمودند: «وَصِيَّتي لَكُم: أن لاتُشرِكوا باللّه شَيئا، و محمّدٌ صلى الله عليه و آله فلاتُضَيِّعوا سُنَّتَهُ، أقِيموا هذَينِ العَمودَينِ، وأوقِدوا هذَينِ المِصباحَينِ، و خَلاكُم ذَمٌّ»؛ سفارش من به شما اين است كه چيزى را شريك خداوند نسازيد و سنّت محمّد صلى الله عليه و آله را تباه نگردانيد. اين دو ستون را برپا داريد و اين دو چراغ را برافروزيد، ديگر نكوهشى متوجّه شما نخواهد شد. بنابراین خدا نباید صرفا یک مفهوم در ذهن باشد، بلکه باید ذهن و زبان مرا پر کند و خدا اقامه شود؛ برخی جریانات تفکر اسلامی فکر می‌کنند خدا دست دارد. این چه تفکری است؟ خدا باید مجموعه زندگی مرا پر کند که همان اقامه توحید است و اقامه نبوت هم یعنی سنت باید زندگی ما را پر کند.

وی تأکید کرد: گاهی برخی موضوعات چون فراوان در ذهن ما وجود دارد کارآمدی آن از دست می‌رود؛ ما یک آیه کوچک به نام «بسم الله» داریم که به تعبیر امام علی(ع) و امام صادق(ع) آیه اکبر در قرآن است. خداوند به هر پیامبری که فرمان بعثت داد، اولین چیزی که یاد داد بسم الله الرحمان الرحیم بود نه بسم الله خالی. قبل از انقلاب می‌گفتیم بسم الله قاصم الجبارین، ولی خدا بعد از بسم الله، الرحمن الرحیم را گذاشته است. پیامبر در بعثت فقط بسم الله را می‌شنود و بعد سوره علق بر او نازل می‌شود. 

مهدوی‌راد با بیان اینکه بسم الله یعنی سیره قوت و قدرت گرفتن فقط و فقط از خداوند، بسم الله یعنی برای خدا، در جهت خدا و به سوی خدا فکر و کار کردن و. این کل زندگی را جهت‌دهی می‌کند، افزود: پیامبر فرمود که هر کاری که بسم‌الله نداشته باشد ابتر است؛ یعنی نتیجه نمی‌دهد. برخی می‌گویند خیلی از افراد کار می‌کنند و بسمله نمی‌گویند و موفق هستند، ولی وقتی انسان وارد برزخ شود تا روز حشر و بعد در حشر این امر خودش را نشان خواهد داد. اگر کاری برای خدا نباشد ابتر می‌ماند. پس همه امور باید برای خدا و در جهت خدا باشد. قبل از آنکه حرکت پیامبر در مکه علنی شود؛ یعنی وقتی پیامبر خواست از منزل زید ابن ارقم، جدا شود سوره عصر را می‌خواندند و بن‌مایه سوره عصر این است که اگر انسان ایمان و عمل صالح نداشته باشد، در خسران به سر می‌برد. 

اهمیت سوره عصر

مهدوی‌راد با بیان اینکه چون صحابه در فضای نزول بودند فهم دقیقتری از ما درباره سوره‌ها داشتند، گفت: ادریس شافعی گفته است اگر پیامبر فقط سوره عصر را برای هدایت انسان آورده بود کافی بود؛ خدا به عصر قسم خورده است که عصر مفاهیم متعددی دارد از جمله خسران در زمان؛ قسم به عصر که انسان در سراشیبی سقوط است. بنابراین کارهای انسان خدامحور یا منفعت‌محور، حزب‌محور، هوس‌محور و ... است.

وی تأکید کرد: اگر برای خدا باشد مؤمنانه و نتیجه‌بخش است، وگرنه ابتر و نتیجه آن خسران خواهد بود؛ یعنی انسان سرمایه را از دست می‌دهد بدون اینکه نتیجه بگیرد. بنابراین پیامبر(ص) با نبوتش جهت را عوض کرد، ولی رها نکرد و وارد مرحله تزکیه شد؛ یعنی آنچه را در ذهن و زبان و زندگی انسان کارآمد و بهنجار است تقویت کرد. تزکیه هم می‌زداید و هم تقویت می‌کند. بدی‌ها را می‌زداید و نیکی‌ها را تقویت می‌کند. مرحله بعد دانش‌محوری است؛ یعنی یک قدم هم که می‌خواهی برداری باید بدانی به کدام سو حرکت می‌کنی؛  اگر انسان آگاهی نداشته باشد و حرکت کند سقوط می‌کند. به همین دلیل وقتی از اهل جهنم پرسیدند چرا در سقر افتادید گفتند تعقل نکردیم.

تفسیر قرآن با سنت، تفسیر حقیقی است

مهدوی‌راد تصریح  کرد: خدا نقشه راه را تعیین کرده است تا انسان به سعادت برسد؛ اگر قرار است قرآن و تفسیر ما قرآن و تفسیر باشد باید به سراغ سنت برویم. حضرت علی(ع) فرمود: «استنطقوه.» پیامبر فرمود قرآن را با سنت من استنظاق کنید. ما از روایات منهج و روش کشف نکرده‌ایم تا قرآن با ما حرف بزند و زبان باز شود و از آن استفاده کنیم.

وی با بیان اینکه جاهل، غوغاسالاری و صحنه‌گردانی می‌کند و پیامبر در چنین جامعه جاهلی سخن از «هل یستوی الذین یعلمون و لا یعلمون و هل یستوی الاعمی و البصیر دارد» اظهار کرد: سوره فرقان فرموده است که وقتی آیات خدا برای عبادالرحمان خوانده شود در برابر آن خشوع و خضوع دارند و به سجده می‌افتند؛ مرحوم غفاری این آیه را این‌طور تفسیر می‌کرد که عباد رحمان حتی در حرف خدا هم می‌اندیشند و تفکر و بعد قبول می‌کنند. وقتی این مراحل طی شد، انسان حکیم خواهد شد و حکیم یعنی حکیمانه گفتن و شنیدن و اندیشیدن و عمل کردن. بنابراین آیه بسیار عمیق و به تعبیر علامه، از غرر آیات است.