مطالعات تمدنی راهبر زندگی مردم باشد، نه بازتاب‌دهنده آن

به گزارش ایکنا، نشست علمی «گذشته و آینده مطالعات تمدنی در ایران»، امروز 7 اسفند با سخنرانی حجج اسلام محسن الویری، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)؛ حبیب‌الله بابایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ شمس‌الله مریجی، رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) و محمدهادی همایون، عضو هیئت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات، برگزار شد.

در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری با اشاره به افتتاح سامانه سمتا، گفت: در سال 1394 در گروه تمدنی دفتر تبلیغات مقرر شد تا چنین سامانه‌ای طراحی شود و طرح اولیه آن مصوب شد و امروز به ثمر رسیده است. پیشنهاد می‌کنم قسمتی از این سامانه برای تاریخ و اسناد مکتوب مرتبط با فرایند ایجاد سامانه ایجاد و سیر تحول نگاه به این مقوله گزارش شود.

وی افزود: مطالعات تمدنی در کشور مقارن با نظریه گفت‌وگوهای تمدن‌ها مطرح و ظرفیت خوبی در کشور برای پرداختن به این مسائل ایجاد شد؛ البته ابتدا عمدتاً کارها فرهنگی بود نه علمی و معمولاً کارهای فرهنگی بازتاب و انعکاس بیشتری دارد، ولی همزمان یکسری کارهای علمی هم شروع شد و امروز رفته‌رفته گرد و غبار کارهای فرهنگی کنار رفته و کارهای علمی که اصالت بیشتری دارد مطرح می‌شود.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: در چنین فضایی تعدادی منابع علمی و مقاله و کتاب تولید شده است. همچنین دو فصلنامه با عنوان تمدن نوین اسلامی در حال نشر است و رشته آموزشی مرتبط با آن طراحی و تصویب شده است که از سال آینده دانشجو پذیرفته می‌شود و امروز انباشت علم به حدی رسیده که وارد فاز تولید رشته شده‌ایم.

مر جعیتی به مثابه ایران داک

الویری بیان کرد: سامانه‌ای که امروز رونمایی می‌شود از مجموعه کارهای ماندگار علمی در عرصه مطالعات تمدنی است و می‌تواند میقات و میعاد همه تمدن‌پژوهان کشور باشد و چنین ظرفیتی در آن وجود دارد و امیدوارم مرجعیتی مانند ایران داک پیدا کند.

وی با بیان اینکه چشم‌انداز مطالعات تمدنی در کشور بیشتر ناظر به رسالتی است که دوستان تمدن‌پژوه دارند و سهم دفتر تبلیغات اسلامی در این بین از بقیه بیشتر است، اضافه کرد: افزون بر رصد مطالعات تمدنی در سطح جهانی که سامانه آن را پوشش خواهد داد، رصد آسیب‌شناسی وضعیت تمدنی کشور هم موضوعی بر زمین مانده است.

تمدن اسلامی را نباید با زندگی روزمره پیوند زد

الویری با بیان اینکه اندیشه پیشرفت در اروپا از قرن 17 شروع و اواخر قرن بیستم رو به افول رفت، زیرا یکسری ناکارآمدی‌هایی در تمدن غرب ایجاد شد، گفت: ما در سطح کشورمان اگر بخواهیم مطالعات تمدنی را به زندگی روزمره گره بزنیم نتیجه خوبی ندارد؛ مطالعات تمدنی باید راهبر زندگی مردم باشد و نه بازتاب‌دهنده زندگی روزمره مردم همچنین بارتاب‌دهنده دستاوردهای نظام نیست و باید در گستره جهان اسلامی به آن بپردازیم. اگر این مطالعات در پیوند با امت اسلامی دنبال شود، پویایی خود را حفظ خواهد کرد و امیدواریم به برکت این سامانه در این عرصه رشد کنیم.

وی با بیان اینکه مطالعات تمدنی باید نقطه آغاز و پیشران برنامه‌های توسعه در کشور باشد، افزود: امیدوارم سامانه ارتباط قوی خود را با سایر نهادهای کشور برقرار کند، به خصوص از ظرفیت شورای عالی انقلاب فرهنگی استفاده کنیم.

الویری در خاتمه به فرمایش امام سجاد(ع) در دعای 22 صحیفه اشاره کرد و گفت: ایشان فرمودند خداوندا، زندگی و رفتار و کار ما را مایه نوری قرار بده که به واسطه آن در تاریکی‌‌های موجود راه هدایت را بیابیم و به واسطه آن بر تردیدها نورافشانی کنیم و امیدواریم افتتاح این سامانه هم در این راستا باشد.

دانش بدون ورود به زندگی مردم تمدن‌ساز نیست

در ادامه محمدهادی همایون، عضو هیئت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات، با بیان اینکه جای این سامانه خالی بود و امیدواریم بتواند ما را به سمت تمدن اسلامی سوق دهد، گفت: در مورد روند مطالعات تمدنی می‌دانیم هر دانشی در حوزه تمدن تا بر سر سفره مردم نیاید و به ادبیات مردم نرسد تمدن‌ساز نخواهد بود. لذا مطالعات تمدن حتما نیازمند حضور مردمی است و اگر بخواهیم ادبیات آن را تعقیب کنیم، شاید ضعف جدی نسبت به ادبیات نخبگانی داشته باشد.

وی افزود: معمولاً وقتی در کشور درباره تمدن در سطح مردم صحبت می‌شود تنها موردی که به ذهن می‌رسد سابقه تمدنی باستانی دوره هخامنشیان است ولی تمدن اسلامی، تنها در ادبیات نخبگانی وجود دارد و در ادبیات عامه مفقود است. ادبیات تمدنی ما باید از حوزه باستان‌شناسی فراتر برود، اتفاقی که در قرون 4 و 5 رخ داده است بشناسد و نقش ایرانیان را در آن بداند و به آن افتخار کند.

عضو هیئت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات تصریح کرد: مهمتر اینکه تصویرپردازی ما از آینده تمدنی در عرصه مردمی کم است؛ مثلاً در 22 بهمن تنها یک خانم را دیدم که با ادبیات تمدنی حرف زد و پسوند تمدن مهدوی را استفاده کرد؛ یعنی حتی وقتی بحث تمدن می‌شود مردم معمولاً با بحث ظهور آن را می‌شناسند. بنابراین باید کار بسیاری انجام شود تا این مسئله وارد ادبیات عمومی مردم شود و این کار ضروری و شدنی است. ما در سطح فرهنگ عمومی به شدت گرفتار فقدان ادبیات تمدنی هستیم و الان بیشتر در سطح نخبگانی مطرح است و در این سطح هم عمده مطالعات به قرون 4 و 5 بازگشت دارد.

وی افزود: چیزی که در کشور به آن نیاز داریم توجه به وضع امروز و آینده پیش رو صرف‌نظر از آوردن بر سر سفره مردم است که موضوع خیلی مهمی است؛ ما باید از تاریخ به عنوان پایه برای فهم اتصال تمدنی استفاده کرده و امروز را بفهمیم و با فهم امروز به سمت آینده برویم. فراتر رفتن از موضوع تاریخ در حوزه تمدن را باید جدی بگیریم و به سمت ادبیاتی برویم که به ما می‌گوید چگونه باید تمدن بسازیم و امیدوارم این سامانه نویدبخش راهی برای همه تمدن‌پژوهان باشد.

تحقیق درباره تمدن قرآنی

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله بابایی گفت: عنوان این سایت بعد از بررسی‌های مختلف کلمه «آمنا» قرار گرفت که در مورد بیت و بلد و حرم آمده است و می‌تواند گویای امت نوین اسلامی و طلیعه برای ایجاد امت و تمدن و سرزمین و فرهنگ آمن و مناسبات انسانی آمن باشد.

بابایی بیان کرد: آنچه در گذشته مطالعات تمدنی در دفتر تبلیغات اسلامی به صورت ابتکاری انجام شده است آغاز و به استقرار رساندن مطالعات الهیاتی در حوزه تمدن بوده است؛ مثلاً درباره ظرفیت‌های علوم اسلامی مانند علم کلام، همچنین فهم تمدنی قرآن که نزدیک به شش سال است مرتب در این عرصه تلاش می‌کنیم.

وی اظهار کرد: امروز تیم آموزشی در دفتر تبلیغات به سمت مطالعات راهبردی تمدنی حرکت کرده‌اند که خرق عادت بوده است.

کاهش واحد تمدنی از 100 سال به 10 سال

وی با بیان اینکه اخیراً وارد موضوع روش‌شناسی مطالعات تمدنی شده‌ و گام‌هایی که برداشته‌ایم عجولانه و شتابزده و فردی و خام نبوده است، اظهار کرد: در مورد آینده وضعیت مطالعات تمدنی، باید گفت قبل از قرن بیستم رایج بود که نگاه تمدنی باید نگاه در سطح یک یا دو سه قرن باشد ولی امروز شتاب در تحولات آنقدر زیاد است که واحد حرکت‌های تمدنی از صد به 20 و 10 سال تقلیل یافته است و ما نباید و نمی‌توانیم به این سرعت بی‌توجه باشیم.

وی ادامه داد: در دنیای امروز باید برندهای بومی و دینی خودمان را با صراحت روی میز بگذاریم و از آن دفاع کنیم لذا درست است که ادبیات مدرن را می‌خوانیم ولی آنجا که در واقع می‌خواهیم به حل مسئله نزدیک شویم و ایده مطرح کنیم قاعدتا باید متکی به منابع دینی و بومی خودمان باشیم و در اینجا نگاه به ایرانیت و اسلامیت خیلی مهم است.

بابایی اظهار کرد: همیشه در مطالعات جدید تمدنی در موضع انفعالی بوده‌ایم و از روش و مطالعات دنیای غرب استفاده کرده‌ایم، ولی امروز در ایران و در جهان اسلام باید از وضع انفعال بیرون رفته و وارد فاز فعال شویم و با شگردهای جدید، روش‌‌ها و مسائل را خودمان بسازیم و در آینده مطالعات تمدنی چنین قابلیت و توان در استادان ما وجود دارد.

امامت خمیرمایه بخش شناختی تمدن اسلامی است

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی در ادامه این نشست گفت: مطالعات تمدنی را در سه بخش فنی، شناختی و سازمانی تحلیل می‌کنند که آن دو بخش از بخش شناختی ریشه می‌گیرد و بخش شناختی بدون بهره‌گیری از منبع لایزال الهی نمی‌تواند به دو بخش فنی و سازمانی شکل بدهد.

وی افزود: ما که معتقد به امامت هستیم اگر بخش شناختی را از معرفت ائمه(ع) بهره نبریم، طبعاً در بخش تمدنی و سازمانی مشکل خواهیم داشت و توان حرکت نداریم و اگر شکل بگیرد ناقص خواهد بود؛ تمدن زمانی می‌تواند بنیان مرصوصی را شکل بدهد که بخش شناختی آن قوی باشد.

مریجی بیان کرد: کاری که با عنوان سامانه آمنا شکل گرفته است در چند سال آینده آثار مثبتی خواهد داشت و این کار برای تقویت بخش شناختی بسیار لازم بود.