7 مطالبه قرآن؛ از قرائت تا تأثیرگذاری + صوت

به گزارش ایکنا، قرائت، تلاوت، ترتیل، تدبر، استماع، تأثیرپذیری، تأثیرگذاری و... زنجیره‌ای است تا ما را به قله سعادت رهنمود کند نه اینکه بدون تدبر، از آیات بگذریم. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد بهشتی، مشاور فرهنگی رئیس ستاد اقامه نماز کشور، طی سخنانی اجمالی به تبیین این موارد پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

«احادیث متعددی در باب قرآن در کتاب وسائل‌الشیعه آمده است. در چندین حدیث آمده است که قرآن در روز قیامت به صورت فرشته‌ای ظاهر می‌شود و ما برای پاسخگویی ایستاده‌ایم. از فرد فرد ما سؤال می‌پرسد که تو برای من چه کردی؟ ما جواب می‌دهیم که این کارها را کردیم و آن هنگام است که در پایان از بعضی شفاعت و از برخی شکایت می‌شود.

در خلوت با خودم فکر کردم که اگر فرشته‌ای این سؤال را از من بپرسد، چه پاسخ‌هایی می‌دهم و آیا مورد شفاعت قرآن قرار می‌گیرم. قرآن «شافی مشفع» است؛ یعنی شفاعتش به صورت تضمینی پذیرفته است. یک بار قرآن را به این نیت خواندم که از ما چه مطالبه‌ای دارد که اگر آنها را انجام دهیم، مورد پذیرش واقع می‌‌شود و از ما شفاعت خواهد کرد. برخی از این مطالبه‌ها در قالب فعل امر است که باید انجام دهیم و برخی در قالب سرزنش است که اگر این کار را انجام ندهیم موجب ناراحتی می‌شود و انجام برخی نیز مطلوب است.

نخستین مطالبه قرآن، قرائت است. «من را بخوانید»؛ اسمش قرآن است؛ یعنی کتاب خواندنی، اما اینکه چگونه و چه وقت بخوانیم، این سؤال است. درباره اینکه چه میزان قرآن بخوانیم آمده است: «فَاقرَئوا ما تَیَسَّرَ مِن القرآنِ». از سه امام حدیث داریم، چنانکه امام رضا(ع) فرمودند: «روزانه حداقل 50 آیه از قرآن را بخوانیم». سؤال بعدی این است که چه زمانی تلاوت کنیم؟ زمان در تأثیرپذیری ما دخالت دارد.

تلاوت صبحگاهی قرآن پدران مهم است

سه وقت پیشنهاد شده که یکی صبح‌ است: «وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً». قرآن صبحگاهی را در جمع خانواده و خانه خودمان رسم کنیم تا در ذهن فرزندانمان ثبت شود. صوت صبحگاهی قرآن پدران مهم است. وقت دومی که پیشنهاد می‌شود هنگامی است که نیمه‌خواب هستیم. اینکه به نیت نماز شب و تلاوت قرآن از خواب برخیزیم «یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ». پاسی از شب را برای نماز شب بیدار شویم و پاسی از شب را برای تلاوت قرآن. وقت سومی که پیشنهاد شده پیش از نمازهاست. در حال حاضر در حسینیه‌ها و مساجد پس از نمازها، صفحه‌ای از قرآن را تلاوت می‌کنند که خوب است، اما تأکید قرآن بر تلاوت پیش از نماز است.

انتظار دوم، تلاوت آیات است. در محاوره‌ تلاوت، قرائت و ترتیل را به جای هم به کار می‌بریم، اما با مراجعه به لغت‌نامه می‌بینیم که معنای آنها متفاوت است. چندین معنا برای تلاوت آمده است؛ یکی از این معانی که در مجمع‌البحرین آمده این است که سوره‌ها و آیات را به ترتیب بخوانیم. طبق نظری، چینش سوره‌ها از آسمان آمده است که همین گونه تلاوت کنید. در مصاحف موجود، نشانک‌هایی است که باید تا جایی که می‌خوانیم، علامت‌گذاری کنیم.

در این کتاب تمام موارد مورد نیاز دنیا، آخرت، مادیات، معنویت، سیاست، اقتصاد، خانواده و ... آمده است. بنابراین باید تمام قرآن خوانده شود. اینکه یک سوره را بخوانیم و از سایر سوره‌ها غافل بمانیم، اشتباه است. جلسه تفسیر قرآن سال نخست پس از ایام انقلاب در قم با تدریس مقام معظم رهبری برگزار می‌شد. من نیز شاگرد آن جلسه بودم. ایشان در جلسه‌ای بر ختم قرآن و تأکید اهل‌بیت(ع) بر آن صحبت کردند. بنابر این تلاوت یعنی همه این کتاب را با آن نظم و ردیف بخوانیم.

انتظار سوم، ترتیل است و ترتیل در لغت یعنی با دقت خواندن آیات. گاهی خواندن ما از سر ناچاری، سرگرمی و عجله‌ای و ... است. انواع خواندن‌ داریم. بهترین مدل خواندن اینگونه است که یک کتاب را شما خوانده‌اید و حتی چندین بار به خواندن آن ادامه داده‌اید و با عطش و علاقه آن را می‌خوانید و حتی خواندن آن را به سایرین توصیه و پیشنهاد می‌کنید. بنابر این ترتیل یعنی با دقت خواندن آیات کلام وحی.

چهارمین انتظار قرآن، تدبر در آیات است؛ یعنی در مفاهیم آیات بیندیشیم. این کتاب برای هدایت انسان است. بنابراین باید در قرآن تدبر کرد. چنانکه در قرآن گاهی به تعقل تعبیر شده و گاه به تفکر اشاره کرده است. قصه‌های قرآن برای سرگرمی نیستند، بلکه برای تدبر و عبرت‌آموزی است تا با تدبر ما به ازای دنیای امروزی آن را پیدا کنیم.

تدبر در مثال‌ها و احکام قرآن

همچنین، باید در مثال‌های قرآن تدبر شود. تقریبا 100 مثل در قرآن است که باید در آنها تعقل کنیم؛ «تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما يَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ». در قرآن برای علما مثال‌هایی هست که باید در آن تعقل و تدبر کنند، در حالی که در محاوره می‌گویند برای تقریب به ذهن و برای افراد بی‌سواد مثال‌ها گفته می‌‌شود و بنابر نص صریح آیات، مثال‌ها برای علماست.

مورد دیگر استماع است. «وَ إذا قُرِئَ القُرآنُ فاسْتَمِعوا لَهُ وَ أَنْصِتوا لَعَلَّکُم تُرْحَمونَ». البته چند مدل گوش دادن داریم. گاهی گوش دادنی است که از چهره‌ طرف مقابل متوجه می‌شوید که تمام حواسش جمع است.

ششمین موردی که قرآن می‌خواهد، تعلیم است. هر فردی هرچه از قرآن می‌داند، روخوانی، روان‌خوانی، ترجمه، تفسیر و ... در جمع‌ها به سایرین تعلیم دهد. بهتر است از جمع‌های خانوادگی شروع و سپس وسیع‌تر شود و به سایرین تسری پیدا کند. این امر چند معنا دارد؛ یکی اینکه من معلم قرآن هستم و تا جایی که بلدم و می‌دانم به سایرین آموزش می‌دهم. همچنین موجب تکثیر معلمان قرآن می‌شود، چرا که در روایات آمده است که اذانگویان و معلمان قرآن با قامت افراشته در قیامت محشور می‌شوند و معنای دیگرش این است که سعادت بشر در این کتاب است.

هفتمین مطالبه قرآن، تأثیر گذاشتن است و صرف افزایش اطلاعات و خواندن کافی نیست، بلکه باید بر سایرین تأثیر بگذاریم و این شیرینی را به اعماق جان‌ها بنشانیم تا منقلب شوند و بگویند قرآن عجب کتابی است و به این امر تشویق و ترغیب شوند. خواندن کتاب «نمونه‌هایی از موارد نفوذ و تأثیر آیات قرآن» را به شما پیشنهاد می‌کنم. این کتاب دربردارنده مجموعه‌ای از خاطرات افرادی است که تحت تأثیر آیات قرار گرفته‌اند و حتی با شنیدن آن و تدبر کردن در آن جان‌ داده‌اند. چنانکه در آیات آمده است: «وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا...» یا «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ». بنابر این مجموعه مطالبات و انتظارات قرآن زنجیره‌ای است تا ما را به قله برساند.»