سپیده کاشانی تجلی ظهور فرهنگ ایرانی اسلامی در تکریم زنان است

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ مراسم بزرگداشت و رونمایی از کتاب «گزیده مقالات سپیده کاشانی» عصر امروز ۱۴ تیرماه با حضور و سخنرانی حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حمیدرضا ارباب سلیمانی، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور دینی و فرهنگی، رمضانعلی معتمدی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان و دبیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اصفهان، فاطمه راکعی، شاعر، مترجم و پژوهشگر، میثم نمکی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان و عبدالرضا مدرس‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان در فضای مجازی برگزار شد.

بلخاری در این نشست درباره سیپده کاشانی گفت: وجود امثال این شاعر در گستره فرهنگی و ادبی ما بیانگر مفهوم تمدنی است. یعنی برگزیدگان باعنوان در حوزه علم و فرهنگ و ادب بیانگر این است که به صورت مطلق این تفکر غلط که زنان در این حوزه در حاشیه قرار دارند، مطلقاً نادرست است. حقیقت این است که پیش از ظهور اسلام در ایران و بعد تکمیل این فرهنگ با ظهور اسلام، زنان در جایگاه شایسته و بایسته خود قرار گرفتند. البته من منکر برخی از کج‌فهمی‌ها و بدفهمی‌ها نمی‌شوم و هر چه هم تلاش کنم نمی‌توانم آن مواردی که در تاریخ واقع شده است را بپوشانم.

وی افزود: این متفاوت با این است که بنیاد یک فرهنگ و تمدن بر نوعی نادیده گرفتن ارزش و عظمت بانوان باشد. این فرهنگ چه در ایران پیش از اسلام و چه پس از آن، قطعاً بزرگداشت و تکریم زن را در حوزه ایده‌ها، معانی، مفاهیم، بنیان‌ها و اصول و فرهنگ جوهره حاکم بر تمدنمان، به همراه داشته است. زن در بستر چنین تکریم و تعظیمی است. امثال مرحوم سپیده کاشانی یکی از تلألؤ‌ها و تجلی‌های و ظهورات این فرهنگ هستند. فرهنگ به بارنشسته‌ای که مجال ظهور استعداد‌ها و توانایی‌ها و مفاهیم و معانی مکنون در جان انسان‌ها به ویژه بانوان را می‌دهد. من می‌خواهم این تجلی و ظهور را محصول وجود آن معنا، بستر و گستره در بطن و متن فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی بدانم.

بلخاری ادامه داد: وقتی اشعار مرحوم سپیده کاشانی به ویژه شعر «ای طلیعه نام تو طلیعه آغاز/ وی یاد تو نهایت پرواز/ افتاده‌ام ز پای تو بنواز/ سرگشته‌ام تو ره بنما باز ...» را می‌خوانید، یک نکته در آن به شدت بارز است و همان هم عامل به دل نشستن ابیاتش می‌شود و آن هماهنگی وسیع معنا و فرم، محتوا و قالب است و این معمولاً در جان ادیب و شاعر و هنرمند رخ نمی‌دهد، مگر اینکه در جان و بطن خودش اول مشرف به معنا شده باشد و سپس مسلط بر اوزان و قوافی و معانی و عناصر بنشسته بر ساختار باشد. هیچ اثر ادبی و هنری ظاهر نمی‌شود، مگر اینکه معنا و فرم، یا محتوا و قالب و ساختار در جان صاحب آن به هماهنگی رسیده باشد.

وی تصریح کرد: اگر معنا ساختار خاص خود را بیابد و ساختار انسی با معنا پیدا کند، جمع این دو، سبب خلق متون و ابیات و اثر هنری زیبا خواهد شد. ما در حوزه زیبایی‌شناسی، این تلائم جوهره میان فرم و محتوا و فرم و معنا را بسیار ارج می‌نهیم و معتقدیم که اگر بین این‌ها هماهنگی و سازگاری نباشد، یقیناً اثر هنری و ادبی در ظهور خود دچار لکنت خواهد شد.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه بیان کرد: با تأمل در اشعار مرحوم کاشانی، دریافتم که وی نیز در جانش حکمتی شکل گرفته است و سپس فرم به تبع حکمت بر جانش نشسته و جمع این دو، این ابیات زیبا را آفریده است.

ارباب سلیمانی: سپیده کاشانی دنبال رستاخیز ادبی بود

حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا ارباب سلیمانی، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور دینی و فرهنگی در ادامه این نشست گفت: کاری که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دنبال می‌کند، کاری است که ریشه در فرهنگ قرآنی دارد. خداوند در قرآن به پیامبر(ص) سفارش می‌کند که مردان و زنان راه خدا را یاد کن و نگذار که گذر زمان، گرد فراموشی بر چهره آن‌ها قرار دهد. آن‌ها می‌توانند الگو و شاخص باشند و کسانی را که در این دنیا گرفتار سرگردانی هستند، هدایت کند و به مسیر نجات نزدیک کنند. از این رو کار انجمن قرآنی یک پیوست قرآنی دارد.

وی در ادامه به شخصیت مرحوم سپیده کاشانی اشاره کرد و گفت: وی در سال ۱۳۱۵ شمسی در یک خانواده مذهبی و متدین به دنیا آمد. مادرش انس عجیبی با قرآن داشت و پدرش با آثار شاعران بزرگی همچون حافظ، سعدی، مولانا و ... مأنوس بود. سپیده کاشانی در چنین فضایی رشد کرد. معلم قرآنش، مادرش بود و پدرش او را با آثار شاعران بزرگ تاریخ آشنا کرد. با همین حال و هوا رشد کرد و ذوق و استعداد فوق‌العاده‌ای داشت.

ارباب سلیمانی ادامه داد: مرحوم کاشانی دوران تحصیل را در کاشان سپری کرد و پس از تشکیل خانواده و ازدواج، به تهران مهاجرت کرد. من به لحاظ قرابت فامیلی که با وی داشتم، از یک سو همسر ایشان، دایی والده من و از سوی دیگر برادرش شوهر خاله من بود. به همین دلیل رفت و آمد با خانواده سپیده کاشانی در طول سال مصادیق زیادی داشت؛ لذا این شخصیت را از دو منظر مورد توجه قرار می‌دادم. یکی از منظر خویشاوندی که کمالات وی در بین اعضای خانواده و فامیل محسوس بود و کوچک و بزرگ او را محترم می‌شمردند.

وی تصریح کرد: در حوزه شعر و ادب هم رشد قابل توجهی کرد و به نظر می‌رسد از همان زمان دستگیری امام خمینی‌(ره) و تبعید ایشان، تحولی در شعر و شاعری سپیده کاشانی ایجاد شد و دفاتری که از آن دوران باقی مانده، حاکی از این است که او از امام و راه امام الهام گرفت. به همین دلیل وقتی به اشعار ایشان توجه می‌شود که از سال ۴۲ تا ۵۲ ثبت و ضبط شده، اشعاری است که سبقه مبارزه با رژیم ستمشاهی را دارد و وی با زیرکی، نکاتی را در شعرهایش گنجانده که بتواند پیام را منتقل کند و اسم اولین دفترش را «پروانه‌های شب» گذاشت.

مشاور وزیر ارشاد در ادامه بیان کرد: بعد از پیروزی انقلاب، این شخصیت ناآشنا برای مردم شناخته شد و در همان دوران حوزه هنری و صدا و سیما از وی برای مصاحبه و شعرخوانی دعوت می‌شد و در مقطعی هم در شورای شعر وزارت ارشاد حضور داشت.

ارباب سلیمانی گفت: مرحوم سپیده کاشانی از اصالت‌ها و ریشه‌های فکری والایی برخوردار بود و همان‌ها در شعر او اثر می‌گذاشت و به دنبال یک رستاخیز ادبی بود و اینکه شاعران ارزش‌ها و ریشه‌ها را فراموش نکنند و با الهام از آنها، به زبان نو و ساده سخن بگویند. وی علاوه بر همراهی با انقلاب، در دوران دفاع مقدس هم نقش بسیار جدی داشت. شاید برای خانم‌ها جالب باشد که وی در عملیات‌های مهم جبهه در اهواز، سوسنگرد، بستان و ... نیز حضور می‌یافت.

راکعی: صداقت و صمیمیت در شعر کاشانی مشهود است

فاطمه راکعی شاعر، مترجم و پژوهشگر در ادامه این آیین به جنبه‌هایی از شخصیت مرحوم سپیده کاشانی اشاره کرد و گفت: مرحوم کاشانی در مهربانی، تواضع، متانت و گستردگی و عمق مهرش به همگان به ویژه شاعران جوان زبانزد بود. به ویژه اینکه زنان و دختران جوان تازه وارد به عرصه شعر، علاقه خاصی به وی داشتند. به همین دلیل وی به مادر شعر انقلاب هم معروف است.

وی افزود: پیش از انقلاب دفتر شعری با عنوان «پروانه‌های شب» از وی منتشر شد که موضوع آن عاطفی و عرفانی و گاهی اجتماعی است. در واقع جامعه آن روز را نقد کرده است. اغلب شعر‌های شاخص و ماندگار وی مربوط به پس از انقلاب است و دقیقاً روحیه امیدواری و شور و هیجان انقلابی در آن‌ها مشهود است. وی به عنوان شخصیتی که ریشه‌های عمیق دینی و معنوی و اعتقادی و اخلاقی داشت، آرمانگرایانه به انقلاب اسلامی پیوست و آمال فردی و اجتماعی‌اش را در انقلاب اسلامی ایران خلاصه می‌دید و به همین جهت است که در شعر‌های وی با صمیمیت و صداقتی خاص مواجه هستیم.

وی افزود: مرحوم کاشانی بدون اینکه بخواهد پز روشنفکری یا استفاده از شگرد‌های خاص شعری را داشته باشد، تمام آنچه را که از صمیم قلب و صادقانه احساس می‌کند، با زلال‌ترین عواطف شاعرانه یک زن و مادر در قالب شعر‌های انقلابی ریخته و تقدیم ملت انقلابی کشورش کرده است و این ملاحظات و زیبایی‌هایی را در کنار حماسه‌آفرینی‌هایی که می‌بیند، گسترش می‌دهد و مرز جغرافیایی میان انسان‌هایی که برای اعتقادات و کشور و آرمان‌ها و آزادی می‌جنگند، قائل نیست.

راکعی ادامه داد: ما در بسیاری از شعر‌های وی می‌بینیم که گاه برای یک سرباز دلسوزی می‌کند و برایش اشک می‌ریزد، چه این سرباز، دوست یا دشمن باشد. گاه برای مبارزان فلسطینی و آفریقایی و ... شعر می‌گوید و با آن‌ها همدلی و همدردی می‌کند. مسئله زنان نیز در شعر وی بسیار دیده می‌شود و فراتر از مرز‌های تاریخی و جغرافیایی، سعی می‌کند شخصیت الگویی از زن را ترسیم کند.

مدرس‌زاده: همخوانی باور‌ها با سروده‌های شاعرانه

عبدالرضا مدرس‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان با اشاره به هشتاد و پنجمین سال تولد این بانوی فرهیخته گفت: این بانو توانست میراث‌داری شعر و ادبیات جغرافیای ادبی کاشان را به نیکی و شایستگی به عهده بگیرد. استاد مشفق کاشانی، سپیده کاشانی و صفا لاهوتی سه شاعر برخاسته از کاشان هستند و کوشش‌های این شاعران به همراه دیگر استادان فقید همچون مهرداد اوستا، محمود شاهرخی، ستوده، گلشن کردستانی، یاور همدانی و ... از تالار وحدت و جلسات شورای شعر تا سنگر‌های رزمندگان اسلام در مناطق عملیاتی نمود پیدا کرد.

وی افزود: کسانی مثل سپیده کاشانی مانند بسیاری از شاعران انقلابی دیگر که انقلاب به آن‌ها فرصت نمود بیشتری را داد و بعد از تغییر مسیر باور‌ها و آرمان‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب، یک شبه انقلابی نشدند و به آنچه می‌گفتند اعتقاد راسخ داشتند. اگر در ادبیات و زبان هنری آن‌ها آرمانگرایی را می‌بینیم، به این برمی‌گردد که براساس باور و اعتقاد خود کار کردند و این عالی‌ترین وجه بروز هنر شاعرانه است که همخوانی و باور‌های شاعر دارد.

مدرس‌زاده ادامه داد: در دهه اول انقلاب و دفاع مقدس، سپیده کاشانی تکلیفش با خودش مشخص است و رسالت هنری خود را پاس می‌دارد. اگر وی با بیماری جانکاهی که با آن روبرو شد و در سال ۱۳۷۱ از دنیا رفت، می‌ماند حتماً کارنامه شعری متفاوتی داشت.

رمضانعلی معتمدی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در ادامه این نشست گفت: کاشان یکی از شهر‌هایی است که مفاخر بسیاری را در خود جای داده است، از این رو بزرگداشت چنین شخصیت‌هایی نیز مورد توجه بوده است. مرحوم سپیده کاشانی ویژگی‌های خاصی داشت و توجه به اخلاق، حضور در صحنه‌های مختلف انقلاب، اجتماعی، دفاع مقدس و ... از جمله همین ویژگی‌هاست.

نمکی: سپیده کاشانی درد اجتماع داشت

میثم نمکی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان نیز گفت: کاشان نگین درخشانی در سپهر فرهنگی ایران است. از جهت موقعیت جغرافیایی در قلب ایران است و در حوزه فرهنگی نیز در قلب ایران جای دارد. ستارگان بی‌شماری در این شهر سربرآوردند که گرچه سر بر تیرگی تراب فرود آوردند، فروغ دانایی و آفاق فکری آن‌ها در جای جای ایران بزرگ و دنیای معاصر می‌درخشد.

وی افزود: آنچه از سپیده کاشانی در ذهن داریم، مبتنی بر شعر و شاعری است. اما منظومه شخصیتی شعری وی را باید در شاهراه انقلابی دید. وی در حلقه شاعران انقلابی همچون استاد حمید سبزواری، مشفق کاشانی، محمود شاهرخی قرار داشت و تأثیر و تأثراتی که از این محافل بود، در شعر‌های وی و دیگران نمود و نماد تأثیرگذاری داشت.

نمکی ادامه داد: سپیده شعرش مادرانه و سرشار از احساس و صداقت و صمیمیت بود. کلامش تازه و نوبرانه بود. چون دردمند بود و درد اجتماع داشت. شاعر گوشه‌نشینی نبود که در خیالات خود شعر بگوید و با تخیل سخن بگوید. حضور اجتماعی وی برخاسته از مسئولیت اجتماعی‌اش بود و شناخت و تشخیصی که او را بر آن داشت تا دوشادوش مردان روزگار، سهم و نقشی در انقلاب و جنگ داشته باشد.

در پایان این مراسم از کتاب «گزیده مقالات سپیده کاشانی» رونمایی شد.