«استعاذه»؛ نسخه خداوند برای غفلت بندگان

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 20 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: شب گذشته به موضوع عوامل پایداری پرداختیم؛ ما انسان‌ها علاقه‌مند هستیم نعمت‌هایی که به دست می‌آوریم برای ما پایدار باشد؛ امام سجاد(ع) در دعا عوامل ایجاد ثبات را بیان کردند و به آفاتی که ثبات را از ما می‌گیرد نیز اشاره داشتند، عامل اصلی ثبات «ایمان» مبتنی بر یقین است که باید خالصانه و پایدار باشد و تمام بحران‌های اصلی زندگی تولد تا مرگ و رستاخیز را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: خوب است در تمام دعاها به‌دنبال عوامل پایداری بگردیم و ببینیم چه چیزهایی پایداری را از ما می‌گیرد و چه چیزهایی ایمان ما را پایدار می‌کند، «ایمان» اکسیر حیات‌بخش است و می‌تواند به ما کمک کند، انسان همواره به‌دنبال اکسیری بوده که او را از تلخی‌ها، سختی‌ها و بلایا نجات دهد و در داستان‌های تاریخی و افسانه‌ای آرزوی رسیدن به این اکسیر را داشته است که امام سجاد(ع) این اکسیر را معرفی کرده‌اند و عناصر آن تمام زندگی از تولد تا ملاقات با خدا و زندگی جاودانه در سرای دیگر را شامل می‌شود.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: «ایمان» حاصل علم و عمل است بنابراین باید دانش کافی داشته باشیم و از عقل طبیعی استفاده کنیم و خود را در چارچوب تقوا نگاه داریم، از خدا می‌خواهیم که به ما ایمان عطا کند. نکته مهم این است امام سجاد(ع) همه این‌ها را در قالب دعا به ما می‌آموزند و چیزی نیست که مستقلاً آن را به دست آوریم، امام می‌آموزند که ارتباط خود را با خداوند قطع نکنیم و این ایمان را از او بخواهیم چون در این فرآیند با خدا بودن مهم است.

وی خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) ریا، شک و شهرت در دین را از آفات ایمان بیان کردند؛ تمام رفتارها تحت کنترل ماست و می‌توانیم به گونه‌ای رفتار کنیم که ریا نباشد. شک هم ضد یقین است و باید با اعتماد راسخ حرکت کنیم. همچنین به‌دست آوردن شهرت در قالب دین نیز یک آفت است.

بیشتر بخوانید:

• خداوند توبه‌پذیر است / با قضاوت بذر ناامیدی نکاریم
• مؤلفه‌های عشق از دیدگاه امام سجاد(ع)
• اندیشه و بازتاب عمل زندگی انسان را می‌سازد

جان‌بزرگی اضافه کرد: در ادامه امام سجاد(ع) بصیرت در دین را از خداوند طلب می‌کنند چون برخی احکام را متوجه نمی‌شویم بنابراین از خدا درک آن را می‌خواهیم تا بتوانیم به درستی تحلیل کنیم. برخی متغیرها قابل پیش‌بینی است وقتی در مورد حکمی که دانش کافی نداریم سراغ عالم و عادل فقیه و اهل تقوا می‌رویم و مطمئنیم که تسلط دارد؛ همان‌طور که در دنیای مادی متغیرهای منفی وجود دارد در دنیای معنوی نیز متغیرهای منفی را می‌بینیم. ما با پدیده‌ای به نام شیطان روبه‌رو هستیم اما توان رویارویی با آن را نداریم فراموش نکنیم که اگر سیستم ایمنی ما ضعیف باشد شیطان بر آن مسلط می‌شود.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: ممکن است با شنیدن حرفی وسوسه شویم و مسیر خود را تغییر دهیم و گاهی ممکن است لغزش داشته باشیم و مسلط نباشیم که نسخه امام سجاد(ع) استعاذه است؛ «استعاذه» به معنای پناهنده شدن است یعنی عاملی احساس می‌کند که باید از شر نیروهای منفی محافظت شود بنابراین به خدا پناهنده می‌شود. ما انسان‌ها کمال‌طلب هستیم و طمع داریم گاهی دنبال چیزی که طمع ما را تحریک می‌کند به راه می‌افتیم؛ همه ما لذت را دوست داریم و راحت‌طلب هستیم و همین موارد زمینه فریب ما را فراهم می‌کند.

با شیطان مبارزه نکنیم

جان‌بزرگی با بیان اینکه همه ما خواستار تعادل و آرامش هستیم، بیان کرد: انسان به‌ خاطر لرزش دل تصمیم می‌گیرد از راه میانبر به اهدافش برسد بنابراین به تکیه‌گاه نیاز دارد. ممکن است با یک‌سری عوامل و شرایط فریب بخوریم و آنچه می‌خواهیم را به دست آوریم. تمامی اینها به نیروهای ضدعقل بازمی‌گردد و از مسیر عقلانیت عبور نمی‌کند، گاهی درگیر هیجانات درونی خود هستیم و دچار غفلت می‌شویم که راحت‌طلبی، لذت و طمع این زمینه‌ها را فراهم می‌کند. برای همین خداوند برای بندگان نسخه «استعاذه» را پیچیده است و ما نیز پناهگاه درستی را برای خود انتخاب می‌کنیم.

وی اشاره کرد: در قرآن کریم ۱۷ بار استعاذه ذکر شده است؛ در بسیاری از موارد پیامبران از آن استفاده کردند و این نشان می‌دهد حتی یک انسان در بالاترین سطح انسانی می‌تواند در معرض این عوامل قرار بگیرد. فراموش نکنیم که هیچ‌گاه نباید با شیطان مبارزه کنیم چون تجربه دارد و خداوند نیز توصیه کرده با شیطان مبارزه نکنید و به من پناه آورید.

استعاذه پیامبران

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: حضرت نوح(ع) زمانی که پسرش در حال غرق شدن بود به‌ واسطه عواطف پدرانه از خداوند درخواست کرد تا پسرش را نجات دهد و خداوند گفت او از طریق عمل غیر صالحش غرق شد؛ حضرت نوح(ع) با دریافت پاسخ خداوند استعاذه کرد و گفت پناه می‌برم به تو از درخواست چیزی که به آن علم ندارم بنابراین چیزی که علم نداریم را از خداوند درخواست نکنیم.

وی اظهار کرد: وقتی حضرت موسی(ع) با فرعون مواجه شد استعاذه کرد و به خداوند پناه آورد. حضرت یوسف(ع) وقتی گرفتار زلیخا شد کلمه معاذالله را به کار برد و به خداوند پناه آورد. پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز وقتی دچار مشکلات و گرفتاری‌ها شد معوذتین یعنی سوره‌های ناس و فلق برایشان نازل شد و در حال حاضر نیز مؤمنین از آن استفاده می‌کنند.

جان‌بزرگی ادامه داد: همان‌طور که پسر نوح به بالای کوه پناه برد درمی‌یابیم که پناه بردن به عوامل مادی و شیطان ما را گرفتار می‌کند و اثر خود را خواهد گذاشت بنابراین برای نجات خود باید به درگاه الهی پناه آوریم.

وی به فراز 53 دعای ابوحمزه ثمالی اشاره کرد و گفت: «اَللّـهُمَّ اِنّی اَعوُذُ بِک مِنَ الْکسَلِ وَالْفَشَلِ وَالْهَمِّ وَالْجُبْنِ وَالْبُخْلِ وَالْغَفْلَةِ وَالْقَسْوَةِ وَالْمَسْکنَةِ وَالْفَقْرِ وَالْفاقَةِ وَکلِّ بَلِیة وَالْفَواحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَاَعوُذُ بِک مِنْ نَفْس لا تَقْنَعْ وَبَطْن لا یشْبَعُ وَقَلْب لا یخْشَعُ وَدُعاء لا یسْمَعُ وَعَمَل لا ینْفَعُ وَاَعوُذُ بِک یا رَبِّ عَلی نَفْسی وَدینی وَمالی وَعَلی جَمیعِ ما رَزَقْتَنی مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ اِنَّک اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ؛ خدایا به تو پناه می‌برم از کسالت و سستی و اندوه و ترس و بِخالَت و بی‌خبری و سنگدلی و بیچارگی و فقر و نداری و از هر بلا و هرزگی هر چه آشکار باشد از آنها و هر چه پنهان و پناه می‌برم به تو از نفسی که قانع نباشد و شکمی که سیر نشود و دلی که نهراسد و دعایی که پذیرفته نشود و کاری که سود ندهد و پناه می‌برم ای پروردگارم در مورد خویشتن و دین و مال و همه آنچه به من روزی کرده‌ای از شیطان رانده درگاهت که به‌راستی تو شنوای دانایی».

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی شرایط را مهیا کرده و مسائل زندگی را بازگو می‌کنند و به عوامل موفقیت و آسیب‌پذیر اشاره دارند و ما را با عوامل تأثیرگذار بر ما آشنا می‌کنند؛ یکی از این عوامل تنبلی، سستی و بی‌عملی است که در عربی از آن به عنوان کسالت و در روانشناسی اهمال‌کاری یاد می‌شود.

وی تشریح کرد: سستی همراه با نگرانی و اضطراب است که در انسان به وجود می‌آید امام سجاد(ع) می‌گویند خدایا از کسالت به تو پناه می‌برم؛ انسان به راحت‌طلبی گرایش دارد و گاهی به‌خاطر برخورداری از نعمت‌هایی که دارد سوء‌استفاده کرده و خود را دچار کسالت می‌کند که زیاد خوابیدن نمونه آن است؛ در تاریخ آمده است «زمانی که پیامبر از مکه به مدینه می‌رفتند یکی از اصحاب پیامبر در راه خسته شدند که پیامبر به او گفت تندتر راه بیا تا خستگی خارج شود» این نشان می‌دهد که نباید تسلیم سستی شویم. باید به خدا پناه ببریم چون شیطان به‌قدری آرام بر زندگی ما مسلط می‌شود که متوجه نمی‌شویم.

از غم به خدا پناه ببریم

جان‌بزرگی اشاره کرد: امام سجاد(ع) در ادامه از خداوند درخواست دارند و می‌گویند خدایا از غم به تو پناه می‌برم در اینجا می‌بینیم که امام سجاد(ع) به زیبایی به مسائل روانشناسی اشاره می‌کنند چراکه ما نمی‌دانیم چه زمانی افسرده می‌شویم و غم بر ما غلبه می‌کند، گاهی ترس و اضطراب بر ما غالب شده و خیلی وقت‌ها نیز انسان گرفتار بخل می‌شویم.

وی گفت: امام سجاد(ع) در ادامه به سنگدلی اشاره می‌کنند سنگدلی زمانی به وجود می‌آید که بُعد معنوی انسان از کار می‌افتد و در برخی تحقیقات دیده شده است که زنان در برخی شرایط می‌توانند قساوت بیشتری از خود نشان دهند برای همین باید به خدا پناه ببریم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) در ادامه از ناداری مانند فقر و بیچارگی به خدا پناه می‌برند؛ افرادی که شکست مالی خوردند و فقیر شدند هیچ‌گاه دوست نداشتند ورشکست شوند بنابراین به خداوند پناه می‌بریم.

وی تصریح کرد: در ادامه دعا نیز از بدی‌ها و شهرت‌خواهی به خداوند پناه می‌بریم که برخی از آن‌ها آشکار و برخی پنهان هستند؛ گاهی اوقات نیز این بدی‌ها موجب اعتیاد ما می‌شود بنابراین امام سجاد می‌فرمایند «خداوند از نفس خودم به تو پناه می‌آورم». خداوند به عوامل تحریک آگاه‌تر است قلبی که خشوع پیدا نمی‌کند خودخواه است و کاری که سود ندارد را انجام می‌دهیم بنابراین از تمامی این‌ها به خداوند پناه می‌بریم. در حقیقت از اعمالی که پوچ و بی‌پایه هستند به خداوند پناه می‌بریم.

جان‌بزرگی افزود: امام سجاد(ع) در دعا می‌گویند برای حفظ جان دین و مال از شر شیطان به تو پناه می‌آورم؛ شیطان دشمن دین و رابطه است و در قرآن آمده یکی از اهداف شیطان برهم زدن روابط زوجین است که آسیب‌های زیادی در پی دارد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش متذکر شد: امام سجاد(ع) می گویند نمی‌توانید با شیطان مبارزه کنید صبوری کنید و فقط به خدا پناه آورید؛ امام به‌صورت دقیق، روان‌شناسانه و خداشناسانه ما را راهنمایی می‌کنند و می‌گویند خدایا به ما رحم کن شاید نتوانیم در باطن به درستی عمل کنیم. امام سجاد(ع) همه ابعاد زندگی را به ما می‌آموزند و باید شکر آن را به‌جا آوریم و شکر آن استفاده کردن از این مفاهیم است.