مؤلفه‌های عشق از دیدگاه امام سجاد(ع)

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 18 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: 2 عامل شامل اعتقادی و شناختی (افکار) بازتاب عمل رفتارهای ما را رقم می‌زنند. اولی روی خط اختیار حرکت کرده و دومی روی خط اختیار حرکت نمی‌کند. در حقیقت ما گرفتار بازتاب عمل خود هستیم آنچه امام سجاد(ع) به ما می‌آموزد این است که با کمک خدا می‌توانیم هر کار غیرممکن را حل کنیم و از خدا می‌خواهیم ما را گرفتار عقوبت نکند.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) برنامه زندگی را در دعا به ما ارائه می‌کنند و نکته مهم این است که دست از طلب برنداریم و ارتباط با خداوند را در دعا می‌آموزیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: دعا افکار ما را تزکیه می‌کند و گناه، اعتماد به نفس پایین و خوار شدن قدرت انسان را کم می‌کند و این‌ها مسائلی است که به عدم ارتباط ما با خداوند بازمی‌گردد و زمینه‌ساز آتش هستند. برای گناه از خدا طلب بخشش کنیم و برای خواری و اعتماد به نفس از خداوند درخواست کرم می‌کنیم تا درمان شوند. فاصله گرفتن از نور موجب می‌شود به سمت آتش حرکت کنیم در حقیقت می‌توانیم بگوییم عشق الهی باعث فاصله گرفتن از نار و حرکت به سمت نور می‌شود.

وی اشاره کرد: وقتی رابطه درمان‌گرایانه ایجاد می‌شود بیشتر از داروها در درمان نقش دارد و ارتباط ما با خداوند نیز این‌گونه است که امام سجاد(ع) با دعا سوختگی‌ها، رنج‌های کهنه و زخم‌های روانی را درمان می‌کنند و امام در سراسر دعا محبت و عشق می‌کارند و قدم به قدم با ما حرکت می‌کنند.

بیشتر بخوانید:

• اندیشه و بازتاب عمل زندگی انسان را می‌سازد
• «همّ» و «غم» را برای خود به بن‌بست تبدیل نکنیم
• فردای شب قدر گویی انسان تازه متولد شده است

جان‌بزرگی به فراز 49 و 50 دعای ابوحمزه ثمالی پرداخت و گفت: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُک اَنْ تَمْلاَ قَلْبی حُبّاً لَک وَخَشْیةً مِنْک وَ تَصْدیقاً بِکتابِک وَ ایماناً بِک وَ فَرَقاً مِنْک وَ شَوْقاً اِلَیک یا ذَاالْجَلالِ وَالاْکرامِ حَبِّبْ اِلَی لِقائَک وَ اَحْبِبْ لِقآئی وَاجْعَلْ لی فی لِقآئِک الرّاحَةَ وَالْفَرَجَ وَالْکرامَةَ اَللّـهُمَّ اَلْحِقْنی بِصالِحِ مَنْ مَضی وَاجْعَلْنی مِنْ صالِحِ مَنْ بَقِی وَخُذْ بی سَبیلَ الصّالِحینَ وَاَعِنّی عَلی نَفْسی بِما تُعینُ بِهِ الصّالِحینَ عَلی اَنْفُسِهِمْ وَاخْتِمْ عَمَلی بِاَحْسَنِهِ وَاجْعَلْ ثَوابی مِنْهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک وَاَعِنّی عَلی صالِحِ ما اَعْطَیتَنی وَثَبِّتْنی یا رَبِّ وَلا تَرُدَّنی فی سُوء اسْتَنْقَذْتَنی مِنْهُ یا رَبَّ الْعالَمینَ؛ خدایا از تو می‌خواهم که دلم را پرکنی از محبت و ترس از خودت و تصدیق به کتابت و ایمان به خودت و هراس و اندیشه از خود و اشتیاق به‌سوی خود ای صاحب جلال و بزرگواری مرا دوستدار لقای خویش کن و نیز لقای مرا دوست بدار و در لقای خود برای من آرامش و گشایش و کرامتی قرار ده. خدایا مرا به شایستگان از مردم گذشته ملحق کن و از شایستگان باقیمانده قرارم ده و به راه شایستگانم ببر و کمکم ده بر مخالفت با هوای نفسم بدانچه کمک دادی شایستگان را بر مخالفتشان با هوای نفس و ختم کن کارم را به نیکوترین کارهایم و پاداشم را از آن کار به رحمت خود بهشت قرار ده و کمکم ده در آنچه به من داده‌ای که در کار صالح به‌کار بندم و ثابت قدمم دار و بازم مگردان به بدی‌هایی که از آن نجاتم داده‌ای. ای پروردگار جهانیان».

وی اضافه کرد: وقتی پالایش صورت گیرد و بخشیده شویم وقتی در باب کرم الهی بایستیم نباید به دیگران بی‌احترامی کنیم ما باید انعکاس‌دهنده «کرم» باشیم وقتی در باب «نور» هستیم نباید ظلمت ایجاد کنیم، وقتی می‌خواهیم خداوند ما را ببخشد در ابتدا باید دیگران را ببخشیم. گاهی قواعد بُعد معنوی عکس بُعد مادی است مثلاً وقتی به دیگران قرض می‌دهیم خداوند 10 برابر آن را به ما می‌دهد که با بُعد مادی منطبق نیست؛ در ادبیات فارسی نیز بسیار آمده است اگر نیکی کنید خدا چندین برابر می‌دهد اینها شعار نیست و تجربه شده است.

تعبیر «حُب» به عشق

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: «حُب» مطرح شده در دعا را به عشق تعبیر می‌کنیم در منابع دینی از عشق زیاد سخن گفته نشده است به نظر من اگر هم قرار است عشقی باشد عشق بین انسان و خدا معنای واقعی پیدا می‌کند. امام در فراز گذشته عشق را برجسته و مجدداً محبت و عشق به خدا را مطرح کردند که تئوری جالبی است؛ امام انواع، سطوح و مؤلفه‌های عشق را مطرح می‌کنند.

وی تشریح کرد: امام سجاد(ع) در این فراز از دعا می‌گویند خدایا قلب من را از عشق و محبت خود پر کن، به نظر می‌رسد در فراز قبلی می‌توان با «حُب» الهی پالایش انجام داد و اگر احیاناً گرفتار «پستی» شدیم با کرم و اگر گرفتار «نار» شدیم با محبت خداوند درمان کردیم. مسیر محبت به خداوند متعال نیز عشق به محمد و آل محمد است همان‌گونه که در قرآن مطرح شده اگر می‌خواهید دوستتان داشته باشیم از محمد تبعیت کنید؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز می‌فرمایند که دوست داشتن او در گرو دوست داشتن اهل بیت(ع) حضرت است و می‌بینیم که همه این‌ها با هم در ارتباط هستند.

مؤلفه‌های عشق

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) 2 شکل از عشق را به‌صورت «محبت قلبی» و «عشق وصل» یعنی دیدار ما با خداوند را مطرح می‌کنند مؤلفه‌های عشقی که امام سجاد مطرح می‌کنند در دیدگاه روانشناسی به آن پرداخته نشده است. اگر ما عشق و محبت را یک رابطه مثبت فوق‌العاده تعریف کنیم این است که یک نفر حاضر است نسبت به عشق خود از خودش و سرمایه‌اش بگذرد یا به عبارت دیگر خود را وقف کند.

وی اظهار کرد: در مورد ائمه(ع) می‌گوییم که «پدر و مادرم فدای شما» این نشان‌دهنده محبت قلبی بین انسان و آن موضوع است و امام سجاد(ع) از مؤلفه‌های عشق به «خشیت» اشاره می‌کنند؛ «خشیت» نگرانی همراه با دوست داشتن و تواضع از در برابر موضوع عشق است که باید خاشع باشیم، البته «خشیت» مؤلفه‌های دیگری نیز دارد که خاص افراد عاقل است. وقتی با خداوند سر و کار داریم عشق و عقل در هم ضرب می‌شوند و در کنار آن مؤلفه‌های علمی و عقلانی نیز قرار دارند چون عشق را از روی معرفت و شناخت داریم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: عشق به خداوند مؤلفه‌های «خشیت» و «عقل» دارد. امام سجاد(ع) در دعا از تصدیق به کتاب خدا صحبت می‌کنند یعنی با کتاب آشنا هستیم و از روی محبت و عقل تصدیق می‌کنیم، تصدیق بعد از تشخیص صورت می‌گیرد و آن را با قلب امضا می‌کنیم.

وی مطرح کرد: «ایمان» مؤلفه دیگر عشق است که باعث راسخ شدن علم و اعتقاد می‌شود؛ زمانی که به خداوند اعتقاد پیدا کردیم ایمان پیدا کرده و قلباً خداوند را تصدیق می‌کنیم، ایمان انسان را استوار و ترس را از فرد می‌گیرد. امام سجاد می‌گویند خدایا به من یقینی بده که باعث مباشرت من با شما شود. وقتی محبت با مؤلفه عشق همراه شود ایمان به وجود می‌آید و ایمان یعنی راسخ شدند.

جان بزرگی تبیین کرد: دیگر مؤلفه عشق «ترس» است، وقتی انسان عاشق می‌شود ترسی دارد که نکند او من را دوست نداشته باشد و کاری را انجام دهم که موجب ناراحتی کسی شوم که دوستش دارم، در حقیقت ترس ما را در رابطه نگاه می‌دارد، چون اگر نترسیم آن‌را رها می‌کنیم و اگر بترسیم از آن محافظت می‌کنیم. امام سجاد(ع) ترس را اینگونه مطرح می‌کنند «ترس» ما را به خداوند وصل می‌کند چون بنده نگران است نکند کاری انجام دهد که خداوند از دست او ناراحت شود و او را ترک کند.

وی اشاره کرد: «اشتیاق» آخرین مؤلفه عشق است و به معنای شوق، انگیزه، نشاط، دلشوره، نزدیک‌شدن و اضطراب مثبتی است که می‌خواهیم همراه با خدا باشیم و به انسان لذت می‌دهد؛ امام سجاد(ع) همه اینها را برای وصل محبت قلبی از خداوند می‌خواهند چون اینها شوق ما را افزایش می‌دهد.

«لقاءالله» موجب آرامش است

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: «لقاءالله» موجب آرامش، گشایش و احساس ارزشمندی می‌شود برای همین امام سجاد(ع) خطاب به خداوند می‌گویند خدایا رسیدن به تو و ملاقات خود را به عشق برای من تبدیل کن. عشق سرعت و شتاب دارد و یکی از ویژگی‌های انسان‌های سالم باز بودن برای تجربه است. امام سجاد(ع) گشودگی را از مؤلفه‌های بهشت مطرح می‌کنند پس هر چه اراده کنیم در آنجا وجود دارد.

وی توضیح داد: مؤلفه دیگر احساس ارزشمندی است و انسان حس خوبی به آن دارد؛ در قرآن نیز آمده است و در آیه 70 سوره اسرا خداوند به کرامت انسان اشاره کرده است «وَلَقَدْ کرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَیٰ کثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ و محققاً ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آن‌ها را (بر مرکب) در برّ و بحر سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه آن‌ها را روزی دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم». برای همین است که ما انسان‌ها به دلیل ارزشمند بودن ارزش را دوست داریم و امام سجاد(ع) در این قسمت از دعا تلاش دارند این حس را در ما زنده کنند.

جان‌بزرگی گفت: امام سجاد(ع) در ادامه درخواست بالاتری دارند و می‌گویند خدایا می‌شود من را دوست داشته باشی همان‌طور که دلم می‌خواهد تو را ببینم تو هم بخواهی من را ببینی. امام سجاد(ع) مدام تأکید دارند توقع خود را بالا ببرید چون باب کرم خداوند باز است. امام(ع) در ادامه درخواست دیگری دارند که اگر در زندگی انسان وجود داشته باشد انسان احساس خوشبختی می‌کند و آن داشتن همراه خوب است؛ پس بهتر است همراه خوب سه عشق «محبت قلبی»، «محبت به دیدار» و «محبت دو طرفه» داشته باشد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) می‌گویند خداوندا من را به بهترین‌هایت ملحق کن، در این مسیر امام پیام پنهان و آشکار زیبایی دارد که می‌گویند با افراد صالح همنشین باشیم و این اهمیت همراه را به انسان نشان می‌دهد. پس از آن امام سجاد(ع) مدیریت عواطف مثبت را به ما می‌آموزند، در فراز قبلی امام سجاد(ع) مدیریت احساسات منفی را به ما آموختند که محبت درمان «نار» و «عشق و محبت» مسیر نورانی بود.

جان‌بزرگی بیان کرد: امام سجاد(ع) در ادامه دعا می‌گویند خدایا از تو می‌خواهم که دلم را از محبت و عشقت مملو کن، خدایا من می‌خواهم برایت خاشع شوم پس تصدیق کتابت را نصیبم و ایمان به وجودت را فراهم کن، ترس مثبت را از خودت در دلم بینداز تا شوق به سوی تو در من ایجاد شود، دیدن خود را برای من عاشقانه کن، تو من را محبوب خود کن. اینجا امام درخواست جالبی دارند و می‌گویند اگر من تو را ببینم آرامش و راحتی فرج و کرامت را تجربه می‌کنم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان اظهار کرد: خدایا من را به بندگان صالح قبل از من ملحق کن و در جمع آنان قرار بده، من را در مسیر انسان‌های شایسته‌ات نگه‌دار به خاطر این اگر با آن‌ها باشم راحت‌تر به خواسته‌های نفسانی نه می‌گویم، کاری کن عمل و کردارم به بهترین شکل انجام شود، من از تو بهشت می‌خواهم همانی که به انسان‌های صالحت دادی، کاری کن عاقبت کار ختم به خیر و ثواب عملم ختم به بهشت شود، خدایا قدم‌های من را محکم کن و اگر قلم عفو بر بدی‌هایم کشیدی کمک کن دیگر بازنگردم.