حال و هوای نوروز در جمع اقوام کُرد / بلایی که داعش بر سر آیین‌های قومی آورد

به گزارش ایکنا، جشن نوروز جشن باستانی، ملی، قومی در بين کُردهاست، یعنی یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است که جایگاه ویژه‌ای در میان مردم کُرد داشته است.

مردم کُرد، قومی ایرانی‌تبار هستند که جز در ایران در بخش‌هایی از خاورمیانه به ویژه در ترکیه، عراق و سوریه زندگی می‌کنند.

نوروز مصادف با اولین روز سال کُردی است که آن را به یک عید قومی و ملی تبدیل کرده است که توسط کُردها، پارس‌ها و ایزیدی‌ها در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود.

در سوریه بیش از دو میلیون کُرد سکونت دارند که معادل 10 درصد جمعیت 22 میلیونی این کشور است.

کُردهای سوریه عمدتاً در مناطق شمال در استان‌های الحسکه و حلب و همچنین در برخی مناطق شهر دمشق از جمله رکن‌الدین، برزه و جبل الرز در منطقه دمر سکونت دارند.
آنها هر سال بیست و یکم مارس را به عنوان اولین روز عید نوروز جشن می‌گیرند و در بزرگداشت این جشن باستانی، آیین‌ها و آداب و رسوم ویژه‌ای را برپا می‌دارند که نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی این قوم است.

ارتباط نوروز با افسانه کاوه هنگر

به طور کلی جشن‌های مردم آسیا در بهار با سربرآوردن گیاهان و تجدید زندگی مرتبط است، اما برای کُردها نوروز یک وجهه قومی و ملی خاص نیز دارد که مربوط به مسئله آزادی و رهایی از ظلم و پایان حکومت ضحاک مطابق با افسانه کاوه آهنگر است.

کُردها معتقدند اين روز مصادف با اول بهار بود و در چنین روزی کاوه آهنگر بر ضحاک بر اساس داستان‌های قدیمی شورید و وی را نابود کرد. لذا برایشان روز آزادی، استقلال و سقوط دیکتاتوری و پایان بردگی است.

مردم کُرد جشن نوروز و سر برآوردن گیاهان را هم‌زمان با پایان حکومت ضحاک می‌دانند و با افروختن آتش آن را جشن می‌گیرند و به همین مناسبت سنت روشن کردن آتش در شب نوروز هنوز در ميان کُردها پابرجاست.

کُردهای لبنان، عراق و ترکیه نیز سنت‌های مشابه کُردهای سوریه را در برپایی جشن نوروز دارند. آنها هم در همین روز به ارتفاعات می­‌روند با روشن کردن آتش به شادی و پایکوبی می‌­پردازند.

کاوه آهنگر شخصیتی اسطوره‌ای و پهلوانی در شاهنامه فردوسی، شاهنامه ابومنصوری، گرشاسب نامه و شاهنامه کردی یا شخصیتی واقعی احتمالا در دوره کاشانی است که قیامی ملی مردمی را به کمک جوانان گریخته از بند ضحاک علیه فرمانروایی ظالمانه او پی می‌ریزد.

در شاهنامه فردوسی ضحاک برای بقای خود هر روز با کشتن دو جوان وحشت‌آفرینی می‌کرد. در این میان آشپزهای قصر هر روز جان یکی از جوانان محکوم به مرگ را نجات می‌دادند و مغز دیگری را با مغز گوسفند ترکیب و خوراک مارها می‌کردند. جوانانی که به این طریق نجات یافتند در نهایت خود را به کوه‌های زاگرس رساندند و به مردم کُرد مشهور شدند. کاوه به دلیل ظلمی که به او رفته بود پا به درگاه ضحاک می‌گذارد و دادخواهی می‌کند.

کاوه ۱۸ پسر داشت که ۱۷ تن از آنان به خاطر تغذیه ماران سرشانه شاه کشته شده بودند. دادخواهی کاوه، ضحاک را به شگفتی وامی‌دارد چنان‌که آخرین پسرش را به او باز برمی‌گرداند و از او درخواست می‌کند سندی را امضاء کند که در آن گفته شده بود که ضحاک همیشه قهرمان حقیقت و عدالت بوده‌است، اما کاوه از این خواسته سر باز می‌زند و نامه را پاره می‌کند و با پسرش از درگاه ضحاک خارج می‌شود. پس از آن کاوه مردم را گرد می‌آورد و برای آنان سخنرانی آتشینی می‌کند سپس با آموزش جوانان کردی که از بند ضحاک گریخته بودند ارتشی را برای مقابله با ضحاک فراهم می‌کند.

کاوه آهنگر با روشن کردن آتش بر فراز کوه قیام خود علیه ضحاک را در 20 یا 21 مارس اعلام می‌کند و همان روز پایان حکومت ضحاک رقم می‌خورد و اهالی روستا از ظلم او نجات پیدا می‌کنند.

از همین رو کُردها در شب نوروز به یاد کاوه آهنگر آتش روشن می‌کنند و معتقدند که این آتش باید برافروخته بماند، زیرا آتش رهایی از بردگی است و جرقه آتش انقلاب پیروزی برای فقراست.

کردهای سوریه و میراث نوروز

قامشلی یکی از شهرهای کُردنشین در استان الحسکه در شمال شرق سوریه است که مردم آنجا به برپایی مراسم زیبای جشن نوروز شهره‌اند.

مردم قامشلی شب قبل نوروز را با آتش‌بازی در روستاها و شهرک‌ها و بلندی‌ها، مراسم رقص محلی با آوازهای کُردی به سر می‌کنند و صبح عید خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و در حالی که افراد خانواده‌ها لباس سنتی برتن کرده‌اند، در جشن‌های مردمی که به این مناسبت در سطح شهر و روستا برگزار می‌شود، حضور می‌یابند و قبل از شروع جشن به شکل ایستاده یک دقیقه سکوت می‌کنند.

آنچه داعش بر سر آیین‌های قومی آورد

احمد علی از شهروندان قامشلی است که می‌گوید از سال 2013 که داعش به مناطق شرق سوریه حمله کرد و فجایع زیادی را علیه اهالی آنجا رقم زد، مراسم نوروز شور و حال قبل را ندارد هنوز هم به رغم نابودی داعش ترس از وجود اجتماعات در دل مردم است به خصوص پس از قتل عام الحسکه که شب جشن نوروز(در یکم فروردین ماه 1394 شمسی) اتفاق افتاد و یک انتحاری داعش خود را در بین شرکت‌کنندگان در این مراسم منفجر کرد و تلفات جانی زیادی را رقم زد و در آن 45 نفر از جمله چهار کودک کشته شدند. از آن به بعد جشن‌ها به طبیعت گردی و روشن کردن شمع محدود شده است.

شرایط کشور سوریه از هشت سال پیش با حمله تروریست‌ها و به تبع آن تجاوز بیگانگان به خاک این کشور با مهاجرت، مرگ و آوارگی بسیاری از شهروندان همراه بود که این قضیه بر شکل برپایی جشن‌های نوروز تأثیر زیادی داشته است، اما با این وجود همه این مصائب مانع برپایی آن ولو به شکلی متفاوت نشده است به گونه‌ای که کردهای سوریه همچنان نوروز را نماد مبارزه برای آزادی می‌دانند.

آنان در سوریه به ویژه در سال‌های اخیر که طعم آزادی را بیش از گذشته چشیده‌اند، مراسم مختلفی برپا کرده و از پروردگار متعال صلح و سلامتی را برای همه اقوام و کشورهای مختلف طلب می‌کنند.

مناطق شمال شرق سوریه در تصرف احزاب کُرد است که در شرایط کنونی شیوع ویروس کرونا محدودیت‌هایی برای کنترل این بیماری وضع کرده و برپایی مراسم‌های رسمی جشن نوروز در میادین شهرها و روستاها طبق روال سال‌های قبل ممنوع اعلام شده است؛ نهادهای مدنی نیز مردم را به برپایی مراسم‌های محدود و خانوادگی در خانه‌ها دعوت کرده‌اند.

عفرین نیز از شهرهای کردنشین در استان حلب در شمال غرب سوریه است نیز که مردم آنجا نیز جشن‌های نوروز را با شکوه خاصی برگزار می‌کنند این شهر بالغ بر 163 هزار نفر جمعیت دارد که اکثرا آنها کرد و از مسلمانان سنی مذهب هستند اگرچه ساکنان چندین روستای آنجا مسلمان شیعه و علوی و ارمنی مسیحی هستند.

این منطقه اما از فروردین 97 که تحت سیطره گروه‌های وابسته به ترکیه است در معرض حملات تروریستی قرار گرفته و برپایی هر گونه مراسم عمومی در سطح شهر به خصوص در شرایط همه‌گیری کرونا تحت تدابیر امنیتی و با محدودیت‌های خاص خود انجام می‌شود.

شوراهای محلی هم برپایی مراسم عمومی نوروز را به دلایل امنیتی لغو کردند. سال گذشته نیز مراسم‌ها بسیار محدود و در سطح خانه یا روی پشت بام خانه‌ها انجام شده بود.

در عفرین سوریه نیز با وجود اینکه تروریست‌ها در 27 اسفند 1396 مجسمه کاوه آهنگر را سرنگون کردند، اما مردم از آن به بعد هم جشن نوروز را تعطیل نکردند و به گفته شهروندان این شهر، کاوه شخصیتی اسطوره‌ای و پهلوانی با قدمتی هزاران ساله است که با این اتفاق‌ها از بین نمی‌رود.

وی افزود: ما این را به فرزندانمان یاد می‌‌دهیم که نوروز نماد مبارزه است و خسارت‌هایی که عفرین از وجود تروریست‌ها متحمل شده است موقتی است و عفرین برای همیشه به اهالی آنجا تعلق دارد.

اما سنت هر ساله کُردهای سوریه در آمادگی‌ها برای جشن نوروز خانه تکانی، سبزه سبز کردن، پختن شیرینی و خریدن لباس‌هایی رنگارنگ متناسب با فصل بهار است و سفره هفت سین می‌اندازند با آغاز عید نوروز به یکدیگر و به خصوص کودکان و نو عروس‌ها عیدی می‌‌دهند در آغوش طبیعت جشن می‌گیرند، تفریح می‌کنند و با پوشیدن لباس محلی به جشن و پایکوبی جمعی می‌پردازند.

عزیز، یک جوان اهل شهر عامودا در شمال شرق استان الحسکه در گفت‌وگو با پایگاه خبری عنب بلدی می‌گوید که در سایه شیوع کرونا، تعداد مراسم و مناسبت‌های جمعی نوروز و شرکت‌کنندگان در آن بسیار کم‌تر از قبل است و گروه‌های کُرد مسلط بر شرق سوریه نیز مانع از برپایی هر گونه اجتماعاتی می‌شوند.

وی افزود: امسال هم مثل سال گذشته جشنی هم اگر در سطح شهر برگزار شود خودجوش و بدون ساماندهی از طرف مقامات محلی است و با رعایت فاصله اجتماعی و اجتناب از دست دادن و روبوسی میان شرکت‌کنندگان برگزار می‌شود.

مریم تمر، یک شهروند اهل شهر القامشلی استان الحسکه سوریه هم می‌گوید که جشن‌های امسال نظیر سال گذشته که تازه کرونا شیوع پیدا کرده بود محدود به رفتن به آغوش طبیعیت است و البته خیلی‌ها هم این روزها را در مناطق خوش آب و هوای روستاهای اطراف ساکن می‌شوند و مراسم موسیقی و نمایش در سطح شهر هم برگزار نمی‌شود.

نهادهای مدنی از مردم خواسته‌اند به منظور جلوگیری از ایجاد شلوغی در شرایط کرونا جشن‌هایشان را در خانه‌هایشان برپا کنند. روزنامه‌نگاران، نویسندگان و دیگر شخصیت‌هایی از این منطقه نیز با انتشار ویدئوهایی در صفحات شخصی خود در رسانه‌های اجتماعی مردم را به ماندن در خانه در ایام نوروز دعوت کرده‌اند.

با این وجود به طور کلی، معمولاً جشن‌های بزرگداشت نوروز توسط مردم کُرد، بر اساس آداب و رسوم و سنت‌های صدها سال پیش تاکنون در شب بیستم مارس با روشن کردن آتش در روستاها، شهرها و بلندی‌ها آغاز می‌شود. صبح عید نوروز نیز خانواده‌ها جمع می‌شوند و در حالی که لباس سنتی بر تن دارند به مکانی که برای اجتماع مراسم عید نوروز تعیین شده می‌روند و تا شب در آنجا به جشن و پایکوبی مشغول می‌شوند.

از سوی دیگر مردم کُرد عراق و همچنین قوم ایزدی‌های این کشور نیز جشن نوروز را با شکوه تمام برگزار می‌کنند. ایزدی‌ها عموماً در شمال عراق زندگی می­‌کنند. آنها هم با آمدن نوروز، لباس نو مى‌پوشند، بهترين غذاى سنتى مورد علاقه‌شان را آماده مى‌کنند، با همديگر به تفريح‌گاه‌ها مى‌روند و روزهاى طبيعت و عيدهاى آزادى و بهار را با شادى سپرى مى‌کنند.

گزارش از الهام مؤذنی