ترغیب جامعه خیرین برای ادای نذر فرهنگی به منظور تولید نمایش عاشورایی
گروه هنر: با یک فرهنگسازی درست می‌توان جامعه خیرین که در مواردی مبالغی را برای ادای نذر منظور می‌کنند، ترغیب کرد که برای تولید نمایش‌های مذهبی و عاشورایی،این نذورات را برای تأمین هزینه‌های آماده‌سازی نمایش در اختیار گروه‌های هنری قرار دهند.
نویسنده و کارگردانی نمایش رضوی «دو چرخ موازی» که با این نمایش حائز رتبه در جشنواره «تئاتر رضوی» شد و همچنین نویسندگی و کارگردانی نمایش دفاع مقدسی «92 درصد زندگی» با نگاهی به زندگی شهیدمحمدحسن نظرنژاد(بابانظر) از فرماندهان هشت سال دفاع مقدس که با این نمایش حائز رتبه در جشنواره تئاتر «سوره ماه» شد، نمونه‌ای از فعالیت‌های عباس جانفدا در عرصه هنرهای نمایشی و دغدغه اصلی او در زمینه تولید نمایش دینی و ارزشی است.
با این کارگردان تئاتر در مورد تئاتر عاشورایی و توجه به ظرفیت‌های این فرهنگ برای تولید آثار نمایش، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ به
عنوان نخستین پرسش در مورد فعالیت اخیری که در حوزه نمایش دینی در دست انجام دارید،
توضیح بفرمایید؟
مقدمات تولید یک اثر نمایشی ویژه ایام محرم را در دست اقدام داریم که البته در شرایط کنونی در مرحله جذب حمایت نهادهای فرهنگی و دولتی هستیم چرا که این اثر نمایشی کارهنری حجیمی است که برای تأمین هزینه‌های جاری آن نیاز به اعتبارات لازم داریم.
ـ در مورد نام این نمایش و اینکه روایتگر چه موضوعی از واقعه عاشوراست نیز توضیح دهید؟
نام این نمایش«قافله» است و نمایشنامه آن با این رویکرد به رشته تحریر درآمده است که واقعه عاشورا را تنها یک رویداد تاریخی صرف نبینیم و اینکه خواسته باشیم از طریق هنر نمایش تنها یک بازسازی از این واقعه تاریخی داشته باشیم بلکه همانطور هم که این امر از تأکیدات رهبر معظم انقلاب است و بارها معظم‌له به ویژه به جامعه وعاظ و مداحان تأکید کردند که به دنبال بازنمایی عبرت‌های عاشورا باشند و عاشورا را به عنوان یک فرهنگ جاری در همه اعصار و زمان‌ها ببینند لذا تلاش شد که «قافله» از چنین مدل و ساختار روایی پیروی کند.
«قافله» حاصل یک پروسه تحقیقاتی سه‌ساله و مطالعه و بررسی مقاتل مشهور عاشورایی است که در این روند از مشاوره مذهبی حاج‌آقای عدالتیان نیز نهایت بهره را بردیم و در نهایت به دنبال تحقق این امر بودیم که یک نگاه تطبیقی میان وقایع مربوط به عاشورای حسینی و ادوار گوناگون تا به امروز و در زندگی معاصر داشته باشیم؛ در این مسیر علاوه بر تمرکز بر مقاتل عاشورایی تلاش شد تا به موسیقی نواحی گوناگون ایران که در زمینه مجالس عزای حسینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، توجه شود و در واقع در کنار مقاتل عاشورا نیم‌نگاهی نیز به موسیقی عاشورایی نواحی و اقوام ایرانی نیز داشتیم.
ـ ساختار روایی «قافله» به چه شکلی است؟
ساختاری متفاوت از آنچه که تاکنون تجربه شده است را در مورد تولید این اثر نمایشی ملاک نظر قرار داده‌ایم به این معنی که مخاطب با یک اثر نمایشی محدود به یک نوبت اجرا که در شب‌های دیگر همان نمایش تکرار شود مواجه نخواهد شد بلکه با تمی واحد روایت این اثر نمایشی در 10 تا 12 شب ادامه خواهد داشت و مثلاً در شب دوم مخاطبان با فرازی دیگری از نمایش که ماجرای متفاوتی نسبت به شب اول در آن روی می‌دهد را تجربه خواهند کرد.
روند روایی «قافله» از ظهر عاشورا و همزمان با اسارت کاروان زنان و کودکان اهل بیت(ع) آغاز می‌شود و پس از فراز و نشیب‌هایی به مراجعت این کاروران در روز اربعین به صحرای کربلا و مویه و زاری آنها بر قبور شهدای دشت کربلا ختم می‌شود. در هر شب از اجرای این نمایش، داستانی مجزا از شب‌های قبل و پیش رو روایت می‌شود که در نقطه‌ای ختم شده و به این شکل هر قسمت از نمایش قصه‌ای خودبسنده دارد و به این شکل مخاطب هم قادر خواهد بود به شکل سریالی در جریان تمام شب‌های اجرای نمایش قرار گیرد و یا تماشاگر تنها یک و یا چند قسمت از آن باشد.
ـ در ابتدای این گفت‌و‌گو اشاره به این نکته کردید که در انتظار نظر مساعد مسئولان و حمایت مالی آنها برای تولید این نمایش هستید. معمولاً اگر تولید آثار نمایشی مذهبی به شکل کامل منوط به حمایت‌های دولتی باشد، با توجه به هزینه‌های بالای تولید به نتیجه مناسبی منتج نخواهد شد. آیا راهکار دیگری را می‌توان در این روند پیشنهاد کرد که تولید نمایش دینی چندان وابسته به حمایت‌های مالی دولتی نباشد؟
اتفاقاً برای تولید و اجرای نمایش «قافله» به دنبال راهکار جدیدی بودیم و اول بار در مراجعت به شهرداری مشهد، این اعلام آمادگی را داشتیم که می‌توان برای تأمین بودجه‌های تولید این نمایش به دنبال منابع مالی غیرمتعارف بود و جامعه خیرین را برای این منظور پیشنهاد کردیم. به مسئولان شهرداری گفتیم که در صورت ترغیب جامعه خیرین شهر مشهد، می‌شود آنها را مجاب به این مسئله کرد که بخشی از اموالی را که در اختیار داشته و آن را برای ادای نذورات خود در نظر دارند با این توضیح که مشارکت در تولید یک نمایش دینی و ارزشی نوعی نذر فرهنگی است، این منابع را در اختیار گروه‌های تولید نمایش‌هایی با این مضامین قرار دهند.
چنین فرهنگسازی البته مسبوق به سابقه است و چیز جدیدی نیست کمااینکه سال‌ها پیش در جریان اجرای مجالس تعزیه از آنجا که مردم علاقه وافری به این سنت نمایشی داشتند، برای برپایی آن مبالغی را به عنوان نذری پرداخت می‌کردند و چون مشتاق اجرای این مجالس به عنوان شکلی از اقامه عزای سیدالشهداء(ع) بودند لذا دلسوزانه اجرای مکرر و پرشور چنین مجالسی را نیز خودشان مدیریت می‌کردند.
ما اگر بتوانیم چنین موضوعی را در جامعه فرهنگسازی کنیم و به مردم این موضوع که می‌توانند مبالغ نذری خود را صرف مقولاتی همچون نذر فرهنگی کنند و در ازای آن این اطمینان خاطر به آنها داده شود که شاهد اجرای یک نمایش فاخر در سطح بالای کیفی خواهند بود به نظر می‌رسد که توانسته باشیم گامی بزرگ در جهت فراگیر شدن تولید نمایش‌های مذهبی برداریم و از آنجا که رویدادهای مذهبی ما تنها منحصر به ایام ماه محرم و صفر در طول سال نمی‌شود لذا در سایر ایام سال نیز شاهد تولید و اجرای آثار فاخر نمایشی خواهیم بود.
خوشبختانه توانستیم با ارائه این پیشنهاد به شهرداری مشهد تا حدود زیادی برخی از هیئات مذهبی مشهور و بزرگ در مشهد مقدس را برای مشارکت در این امر ترغیب کنیم اما با این وجود باید گفت که این مشارکت تمام مایحتاج مالی تولید یک اثر نمایشی را کفاف نخواهد داد و همچنان باید به بودجه دستگاه‌های فرهنگی و دولتی نیز نظر داشت مضافاً بر اینکه برخی از امکانات زیرساختی و سخت‌افزاری متعلق به این جریان است و آنها نیز باید نهایت همکاری را با گروه‌های نمایشی که به تولید هنر دینی و ارزشی مشغولند، داشته باشند.
ـ در مورد خاص تولید نمایش «قافله» سازمان‌های فرهنگی وابسته به شهرداری مشهد چقدر کوشا بودند؟
شهرداری مشهد سازمانی تحت عنوان سازمان فرهنگی و تفریحی در اختیار دارد و چون عنوان هنری از جمله وظایف این سازمان منظور نشده است لذا همکاری چندانی با ما نداشتند اما بیشترین مساعدت و همکاری را معاونت اجتماعی شهرداری مشهد برای انجام مقدمات و تدارک برای تولید این نمایش داشت که باید از آنها نهایت شکر را داشته باشیم.
ـ از طریق مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس آیا وعده همکاری و مساعدت دریافت کردید؟
این مرکز ساختار بسته‌تری نسبت به سایر نهادهای فرهنگی و هنری خراسان رضوی دارد و به شکل هیئت امنایی اداره می‌شود که براساس تصمیمات اعضای هیئت امنای آن حمایت از آثار نمایشی با موضوعات مذهبی محدود به مبالغی تا سقف 5 میلیون تومان است با این فرض که اولویت را نیز با آثار نمایشی قرار داده‌اند که اشاعه‌دهنده و مروج فرهنگ رضوی باشند البته از زمانی که حجت‌الاسلام و‌المسلمین سیدابراهیم رئیسی؛ تولیت آستان قدس رضوی را عهده‌دار شدند، حمایت‌های فرهنگی و هنری این مؤسسه تنها منحصر به فرهنگ رضوی نشده است اما همچنان ابلاغیه جدیدی در این زمینه از سوی هیئت امنای این مؤسسه صادر نشده اما با این حال علی ثابت‌نیا؛ مدیرعامل این مؤسسه قول‌های مساعد حمایتی به ما داده است.ـ با توجه به این روند اجرایی چه زمانی «قافله» برای اجرای صحنه‌ای آماده می‌شود؟
مقدمات برای آغاز تمرینات این نمایش مهیاست و درصدد هستیم که این نمایش را همزمان با آغاز ماه صفر به روی صحنه ببریم و با توجه به توضیحی که در مورد ساختار روایی آن دادم که با ورود کاروان اسرا در روز اربعین به دشت کربلا و عزاداری آنها، ختم می‌شود لذا طوری برنامه‌ریزی خواهد شد که قسمت پایانی این نمایش مقارن با اربعین حسینی، روی صحنه رود.امیرسجاد دبیریان
