بررسی فرآیند طرح سؤال در پارلمان‌های جهان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز گزارشی درباره فرآیند طرح سژال در پارلمان‌های کشورهای  مختلف منتشر کرد که به شرح ذیل است:

شیوه‌های طرح سؤال در پارلمان‌های دنیا متفاوتند و افتراقات و اشتراکات متعددی بین پارلمان‌ها وجود دارند. یکی از روش‌های ارتقای کیفی طرح سؤال، استفاده مناسب از الگوهای موفق سایر کشورهاست. مطالعه تطبیقی روند طرح سؤال در پارلمان‌های مختلف می‌تواند به صورت غیرمستقیم کارآیی اهرم‌های نظارت مجلس شورای اسلامی و دستگاه‌های اجرایی را افزایش دهد. با همین رویکرد در این گزارش، فرآیند طرح سؤال در برخی پارلمان های دنیا بررسی می شود.
یکی از مهم‌ترین کارویژه‌های نظارتی پارلمان‌ها، طرح سؤال است که موجبات افزایش پاسخگویی و شفافیت دولت را فراهم می کند. در علم سیاستگذاری عمومی لازم است طرز سؤال از ابعاد زیر بررسی شود:
- تعداد کل سؤالات مطروحه و تقدیمی در هر دو دوره
- تعداد سؤالات مطروحه و تقدیمی به تفکیک هر دوره
- بازخورد تغییر دولت‌ها و جریان‌های سیاسی بر تعداد و جهت گیری سؤالات نمایندگان
مهلت پاسخ به سوالات کتبی ده روز است . چنانچه وزیر مربوطه ظرف این مهلت به این نوع سؤالات پاسخ کتبی ندهد رئیس مجلس موظف است این سوال را در فهرست سؤالات شفاهی قرار دهد وزیر هم باید در نخستین جلسه بعدی حاضر شده و به آن سؤالات پاسخ شفاهی بدهد.
مجلس ملی می‌تواند با درخواست حداقل دو سوم اعضای خود، رئیس جمهوری را استیضاح کند و با صلاحدید ، وی را از کار برکنار کند.
مهم‌ترین نتایج حاصل از بررسی فرآیند طرح سؤال درپارلمان‌های مختلف عبارتند از:
1- در اکثر پارلمان‌ها به منظور توجه بیشتر به دغدغه‌های کلان جامعه، طرح سؤال را به دو بخش سؤالات منطقه‌ای و ملی تقسیم کرده‌اند.
2- نقش آفرینی کمیسیون‌های تخصصی در دو بخش تعیین ضرورت، تعداد سؤالات وارتقای کیفی سؤالات در حال افزایش است.
3- پارلمان‌ها در تقویم فعالیت‌های پارلمانی خود، روز یا هفته خاصی را برای طرح سؤال تعیین کرده‌اند که به تقویم نظارتی معروف است. به مرور پارلمان ها به سمت جداسازی روزهای نظارتی و قانونگذاری حرکت می‌کنند.
4- در کشورهای دارای نظام پارلمانی توسعه یافته، طرح سؤال پیش از طرح در صحن پارلمان، در احزاب و فراکسیون‌های پارلمانی بررسی می شوند.
5- مطالعه تطبیقی کشورهای مورد مطالعه نشان می‌دهد بیشترین تفاوت‌ها پیرامون چگونگی طرح سؤال در هشت مورد زیر است:
الف) نوع سؤالات به صورت شفاهی یا کتبی
ب) مراحل طرح سؤال
ج) شرایط پذیرش سؤال نمایندگان
د) زمان طرح سؤال و زمان پاسخگویی به آنها
ه) محتوای سؤال (موضوعاتی که امکان سؤال از آنها وجود ندارد)
و) حداکثر تعداد سؤال کنندگان
ز) مسئول پاسخگویی به سؤالات
ح) فرجام پاسخگویی.

این گزارش می‌افزاید: طرح سرال به عنوان یکی از ابزارهای متداول پارلمان‌ها محسوب می‌شود. به طوری که در اکثر کشورهای مورد بررسی به طور منظم در طول هفته یک یا دو روز از روزهای کاری پارلمان به طرح سؤالات نمایندگان و پاسخ وزرا اختصاص دارد. همچنین در اکثر کشورهای بررسی شده، نمایندگان می‌توانند در مورد تمامی اقدامات و مصوبات هیئت وزرا از آنان سؤال کنند و هیئت وزیران ملزم به ارائه پاسخ‌های قانع کننده می‌شوند و در صورتی که پاسخ های ارائه شده قانع کننده نباشند پیامدهای نامطلوبی برای قوه مجریه دارد و باعث استیضاح وزرا یا رئیس جمهوری و حتی در برخی از موارد باعث فراخواندن آنان به دادگاه و در نهایت برکناری آنان می‌شود.
باتوجه به مطالب فوق الذکر، توصیه می‌شود موارد ذیل مورد توجه نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گیرند:
- گنجاندن برخی شرایط در آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با رویکرد کاهش تعداد و ارتقای کیفی سؤالات مطروحه
- معیاربندی و شاخص‌گذاری سؤالات مطروحه
- حرکت به سمت طرح سؤالات ملی و فراجناحی به جای سؤالات قومیتی و استانی
- ایجاد بانک نرم‌افزاری مشخص برای پیشگیری از طرح سؤالات تکراری
- رویه‌سازی و پررنگ تر شدن نقش مشاورتی احزاب و فراکسیون‌های پارلمانی قبل از طرح سؤال
- تعریف دو تقویم جداگانه برای فعالیت‌های نظارتی و قانونگذاری مجلس شورای اسلامی
- اولویت‌بندی سؤالات بر اساس میزان اهمیت، ضرورت و ارتباط آنها با حوزه منافع و امنیت ملی
- تقویت تعامل بین قانونگذاران با معاونت‌ها و مدیران کل پارلمان دستگاه‌های اجرایی
- نقش‌آفرینی بیشتر کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی قبل از طرح سؤال در خصوص ضرورت و اهمیت سؤال
- تعریف فرم‌های الکترونیکی بین دولت و مجلس برای انتقال سریع نکات مبهم نماینده و پاسخگویی دستگاه اجرایی سؤال شونده با هدف کاهش سؤالات غیرضروری و استفاده مؤثر از زمان کاری مجلس شورای اسلامی.