دین؛ بهترین عرصه به منصه ظهور گذاشتن تفکر عقلی صلح‌‌اندیش
گروه اندیشه: رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، فلسفه را به وجود آورنده بهترین زمینه برای صلح و دین را بهترین عنصر برای اجرای صلح بر مبنایی فلسفی دانست و بیان کرد: دین می تواند، تفکر عقلی صلح‌اندیشی را به منصه ظهور بگذارد به شرط آنکه دین، فلسفی‌اندیشی را جزء تفکر خود قرار دهد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حمیدرضا آیت‌اللهی، استاد فلسفه و رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در هجدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا که با موضوع «فلسفه و صلح جهانی» صبح امروز، پنجشنبه یکم خردادماه، آغاز به کار کرد، به بیان مباحثی با عنوان «فلسفه‌اندیشی؛ پیش نیاز هرگونه صلح جهانی» پرداخت.
بنابر این گزارش، آیت‌اللهی در ابتدا با اشاره به ابعاد و حوزه‌های مختلف تفکر و فعالیت بشری به تحلیل ظرفیت هر کدام برای ایجاد صلح پرداخت و در اولین مورد با اشاره به علم گفت: سؤال این است که آیا علم مخصوصاً علوم تجربی، می‌تواند صلح بشری و جهانی به وجود بیاورد و آیا با دانستن علوم تجربی ارتباط انسان‌ها صلح‌مدارانه خواهد شد.
وی چنین چیزی را بعید دانست و در توضیح این موضع خود بیان کرد: علم اولین کاری که می‌کند به فردی که صاحب علم است تفوق می‌دهد و این تفوق می‌تواند موجب تعارض شود.
آیت‌اللهی در مورد تکنولوژی گفت: تکنولوژی نیز یقیناً نمی‌تواند چنین کاری انجام بدهد چون تکنولوژی قدرت است و داشتن قدرتی است که کسان دیگر ندارند؛ بنابر این اولین کاری که می‌کند فکر بر هم زدن صلح و تسلط بر دیگران را با خود می‌آورد.
وی در مورد امکان پدید آمدن صلح از طریق اقتصاد نیز با اشاره به مبنای منفعت‌طلبانه آن، اظهار کرد: به دلیل این که اقتصاد منفعت‌طلبانه است بنابر این زمینه تضاد را به وجود می‌آورد. البته یک نوع صلح در اقتصاد وجود دارد و آن هم وقتی است که منفعت من به منفعت یک فرد دیگر گره می‌خورد، به خاطر این که مسائل اقتصادی ما دو نفر تأمین شود سعی می‌کنیم مصالحه‌ای با هم داشته باشیم، اما چون مبنا منفعت‌طلبانه است، یک صلح ناپایدار خواهیم داشت؛ مگر این که عناصر دیگری به کمک آن بیایند.
این استاد فلسفه، فرهنگ را نیز ناتوان از پدید‌آوردن چنین صلحی دانست و بیان کرد: به دلیل این که ذات فرهنگ تکثر است و فرهنگ‌های مختلف داریم که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. در واقع اصلا تمایز فرهنگ‌ها به خاص نگری‌شان است و چون چنان تعارض و تفاوتی را داریم فرهنگ‌ها به ماهو فرهنگ نمی‌توانند در زمینه صلح کاری بکنند. در آن جا هم که فرهنگ‌ها همدیگر را قبول می‌کنند برمی‌گردد به یک نگاه فلسفی به فرهنگ که آنجا دیگر مسئله دیگر است و گرنه خود فرهنگ امری متکثر است.
آیت‌اللهی در مورد سیاست نیز ضمن توصیف آن به امری که کاملا بر تفاوت و تمایز و تقابل استوار است، عنوان کرد: تجربه عملی ما هم نشان می‌دهد که یک گروه نیز در درون خودشان ممکن است دچار انشقاق شوند.
وی ادبیات را هم در این زمینه ارزیابی کرد و گفت: در ادبیات هم با مقوله تفکر متفاوت روبرو هستیم و ادبیات ریشه در یک نوع طرز تلقی گروهی خاص دارد. به دلیل این که ادبیات عمیقا دارای چنین خصوصیتی است خود ادبیات نمی‌تواند صلح‌ساز باشد؛ مگر این که یک نگاه عقلی به ادبیات بشود.
آیت‌اللهی دین را هم وقتی که به خصوص از بعد شریعت لحاظ می‌شود، ناتوان از ایجاد صلحی جهانی دانست و بیان کرد: دین هم مخصوصاً وقتی بحث شریعت پیش می‌آید، به دلیل این که اعتقاد و باورهای سنگینی را با خود به همراه دارد، نمی‌تواند میان پیروان ادیان مختلف صلحی آن چنان برقرار کند؛ مخصوصا وقتی که بر شریعت‌های متمایز تأکید شود.
وی در آخرین مورد به فلسفه اشاره کرد و در مورد آن گفت: مبنای تفکر در فلسفه عقل است و هر چند درست است که عقل‌ها متفاوت است اما عقل و فلسفه می‌تواند زمینه‌ای ایجاد کند برای این که افراد مختلف بتوانند با همدیگر حرف بزنند.
وی عنوان کرد: اگر کسی فلسفه‌ای بگوید که نتواند به کسان دیگر آن را بفهماند، ارزش فلسفی ندارد، اگر این فلسفه نتواند وفاق عام را به خود جلب کند ارزشی ندارد و اگر نتواند کاری کند که بر آن نقد بشود و بعد بتواند جواب بدهد با مشکل مواجه خواهد شد، چون اساس تفکر و تأمل به این است که نقد بشود.
وی بر همین اساس فلسفه را به وجودآورنده بهترین زمینه برای صلح دانست و بیان کرد: مشکل این است که فلسفه مبنای خوبی برای صلح هست اما مبنای خوبی برای صلح ارائه نمی‌دهد. در حقیقت تفکر فلسفی می‌تواند زمینه و بستر مناسبی را برای صلح به وجود بیاورد اما خود فلسفه کاری نمی‌تواند بکند و آن چه که بتواند رسوخ داشته باشد و بتواند صلح را اجرا کند عناصر دیگر است.
آیت‌اللهی ادامه داد: بنابر این با فلسفی اندیشیدن به فرهنگ، به ادبیات، به علم، به دین و ... شما می‌توانید خیلی خوب زمینه را برای صلح ایجاد کنید و در میان این عناصر از همه آن ها مناسب‌تر و مهم‌تر به نظر می‌رسد که دین باشد.
وی با بیان این که دین می‌تواند تفکر عقلی صلح‌اندیشی را به منصه ظهور بگذارد، شرط این مسئله را این دانست که دین فلسفی اندیشی را جزء تفکر خود قرار دهد.
آیت‌اللهی اظهار کرد: هر جا که دین پای خود را از فلسفه و تفکر عقلی کنار کشید و جزمیت نشان داد طالبان شد اما اگر دین بتواند در فضای اندیشه فلسفی خود را حفظ کند در آن صورت می‌تواند زمینه مناسبی را برای تحقق صلح ایجاد کند. بنابر این فلسفی‌اندیشی مبنای خیلی خوبی است و دین یک فعالیت بسیار مناسبی در جهت ایجاد صلح است.
