نقش وسعت معرفت حضرت عباس(ع) در جانبازی برای اباعبدالله‌الحسین(ع)
گروه اندیشه: در کنار شجاعت، رشادت و شهامت حضرت ابوالفضل‌العباس(ع)، از شخصیت ایشان با تعبیر «انه کان من فقهاء اولاد الائمه» یاد شده است؛ خدمت ابوالفضل(ع) به امام حسین(ع) قبل از ورود به کربلا و جانبازی در راه او از یک سو ناشی از معرفت ایشان نسبت امام حسین(ع) است و از سوی دیگر تبلور تبعیت ایشان از ولی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم خانجانی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به بحث درباره شخصیت و ویژگی‌های حضرت ابوالفضل(ع) و از جمله خصوصیات علمی ایشان پرداخت و گفت: مطالب فراوانی در کتاب‌ها، مجالس و محافل درباره حضرت ابوالفضل(ع) نوشته و گفته شده است. بنده به ذکر چند نمونه از خصوصیات ایشان می‌پردازم که شاید کمتر به آن پرداخته شده است که یکی از این موارد شخصیت و بعد علمی ایشان است.
شخصیت علمی ابالفضل‌العباس(ع)
وی افزود: بیشتر نکاتی که تاکنون درباره حضرت ابوالفضل(ع) مطرح شده است، بعد شجاعت، رشادت و شهامت و در بخشی هم زیبایی‌های ظاهری را در بر می‌گیرد و به شخصیت علمی و آگاهی وسیع ایشان توجه چندانی نشده است. در منابع، چند تعبیر درباره ایشان وجود دارد که شاید درباره کمتر امام‌زاده‌ای، چنین سخنی بیان شده باشد. تعبیری در مورد ایشان وجود دارد که طبق آن، «انه کان من فقهاء اولاد الائمة؛ حضرت ابوالفضل العباس(ع) از عالمان فقیه فرزندان امامان(ع) مى‌باشد».
این استاد دانشگاه ادامه داد: طبیعی است که اولاد ائمه(ع) نسبت به احکام و مسائل فقهی و علمی احاطه زیادی داشته باشند، اما این تأکید بر بعد علمی در مورد ایشان که مورد غفلت هم قرار گرفته است، بسیار مورد توجه است؛ به‌خصوص این‌که از ایشان نه به عنوان یک عالم، بلکه به عنوان یک فقیه یعنی کسی که به تمام احکام و مسائل شرعی و علمی احاطه کامل دارند، یاد بشود. البته شاید بتوان گفت که این ویژگی‌ها در پرتو انوار اباعبدالله الحسین(ع) بروزی نداشتند و ما هم توجه شایسته‌ای به این بعد وجودی ایشان نداشتیم.
وسعت آگاهی و تبعیّت از ولیّ
خانجانی تأکید کرد: توجه به این نکته بسیار مهم است که با وجود این وسعت آگاهی حضرت ابوالفضل(ع)، ایشان چه قبل و چه بعد از ورود به سرزمین کربلا و به خصوص در وقایع عاشورا، تا پیش از شهادت، همانند یک سرباز در خدمت امام حسین (ع) بودند. ما ایشان را این‌گونه می‌شناسیم و جانبازی ایشان برای اباعبدالله‌الحسین(ع) از یک سو ناشی از معرفت ایشان نسبت امام حسین(ع) است و از سوی دیگر تبعیت از ولی را نشان می‌دهد که در وجود ایشان تبلور پیدا کرده است.
وی افزود: با این‌که ایشان یک فقیه است و از نظر علمی در حد بسیار بالایی قرار گرفته است و اگر بخواهیم بعد وجودی امام حسین(ع) را در نظر نگیریم؛ خود ایشان می‌توانند به عنوان یک امام، پیشوا و فقیه عالی‌مقام، رهبری جامعه را در اختیار داشته باشند؛ اما وقتی که در کنار امام حسین(ع) قرار می‌گیرند به دلیل اهمیت تبعیت از ولی، خود را دراختیار ولی زمان و فانی در وجود مقدس امام حسین(ع) به حساب می‌آورد و برای بعد علمی خود مرتبه‌ای قائل نیستند.
مقام حضرت عباس(ع) نزد امام حسین(ع)
این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: نکته دومی که در مورد حضرت ابوالفضل(ع) لازم به ذکر می‌باشد، این است که بعضی از تعابیری که درباره امام‌زاده‌ها وجود دارد دارای ویژگی‌های خاصی هستند که این تعابیر را در مورد همه امام‌زاده‌ها مشاهده نمی‌کنیم . یک امام معصوم همانند امام حسین(ع) برای ایشان، چنان مقام بالایی را در نظر می‌گیرند که با این‌که ایشان معصوم و ولی زمان است و همه باید از ایشان تبعیت کنند، اما حضرت ابوالفضل(ع) در نزد امام حسین(ع) چنان جایگاهی پیدا می‌کند که امام حسین(ع) درباره ایشان می‌گویند «جان من به قربان تو».
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: این یک بعد عاطفی و خانوادگی صرف نیست و نمی‌توان ادعای کرد که یک امام بخواهد به دلیل هیجانی شدن چنین سخنی را نسبت به کسی بیان کند. این سخن مربوط به ابتدای روز عاشورا و هنگامی است که همه یاران امام حسین در قید حیات هستند و این هم نکته دیگری درباره دلایل اهمیت و بعد والای حضرت ابوالفضل(ع) است.
مواسات حضرت ابوالفضل(ع) برای امام حسین(ع)
وی افزود: نکته دیگر، مواردی است که در زیارت‌نامه حضرت ابوالفضل(ع) قابل مشاهده است. این مورد، از معدود زیارت‌نامه‌هایی است که درباره امام‌زاده‌ها وجود دارد. وجود مبارک حضرت‌ابوالفضل(ع)، آن‌قدر در نظر ائمه(ع) اهمیت داشته است که با این وسیله ایشان را زیارت می‌کردند. تعابیر گوناگونی دراین زیارت وجود دارد که شاید یکی از مهم ترین این تعابیر، تعبیر مواسات ابوالفضل(ع) برای امام حسین(ع) است؛ در آنجا که گفته می‌شود بهترین برادری که با برادر خود مواسات داشت؛ به این معنی که برادری بود که آنچه توانست در خدمت برادر قرار داد و این از تعابیری است که کمتر به آن برمی‌خوریم.
نافذالبصیرة
خانجانی در پایان خاطرنشان کرد: نکته مهم دیگر، درباره بصیرت حضرت ابوالفضل(ع) است که این بصیرت مورد تأیید امام معصوم(ع) هم قرار گرفته است و نمونه‌اش سخن امام صادق(ع) است که فرمودند «عموی ما عباس، نافذ البصیره است»، یعنی او نه‌تنها بصیرت داشت، بلکه دارای بصیرت نافذ بود و این هم بسیار مهم است؛ زیرا شاید بتوان گفت که چنین تعبیری در مورد هیچ امام‌زاده‌ای، بیان نشده است. مجموعه این موارد نشان می‌دهد که حضرت ابوالفضل(ع) از یک جایگاه بسیار برجسته، با ارزش و با عظمتی برخوردار هستند؛ جایگاهی که توسط ائمه(ع) مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است و هرکدام اهمیت وجودی ایشان را نشان می‌دهد.
