مصادره تعبیر «قرض‌الحسنه» در طرح‌های بانکی
قرض‌الحسنه، رفتاری ایمانی، بی‌منت، بدون سود و دارای اجر کریم است و هدف اصلی آن گره‌گشایی از زندگی مؤمنانه جامعه است؛ مصادره این تعبیر شریف قرآنی برای طرح‌هایی که حقیقتاً با قرض‌الحسنه فاصله دارند در شأن نظام بانکداری اسلامی نیست و نوعی کج‌فهمی است.
روز گذشته، ۱۷ خردادماه، سالروز تأسیس صندوق قرض‌الحسنه امداد ولایت بود؛ نهادی که با هدف ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه و حمایت از اقشار محروم و نیازمند، طی سال‌های گذشته نقش مؤثری در توانمندسازی اقتصادی و رفع مشکلات معیشتی خانواده‌های نیازمند ایفا کرده است. این مناسبت فرصتی مغتنم برای مرور جایگاه و فلسفه اصیل قرض‌الحسنه از دیدگاه قرآن و تأملی بر چالش‌ها و فاصله فعلی نظام بانکی کشور با اقتصاد اسلامی است.
در آیات متعددی از قرآن کریم، قرض‌الحسنه نه‌تنها رفتاری انسانی، بلکه نوعی معامله با خداوند معرفی شده است. خداوند در آیه ۲۴۵ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً...؛ كيست آن كس كه به بندگان خدا وام نيكويى دهد تا خدا آن را براى او چند برابر بيفزايد و...» و در آیه ۱۱ سوره مبارکه حدید نیز آمده است: «مَنْ ذَا الَّذِی يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ؛ کیست آن کس که به خدا وامى نیکو دهد تا نتیجهاش را براى وى دوچندان گرداند و او را پاداشى خوش باشد.»
در روایتی از امام صادق(ع) نیز چنین آمده است: «کسى که به برادر مؤمن خود قرض بدهد، تا زمانى که آن مال نزد اوست، هر روزی که بگذرد، برای او صدقه‌ای نوشته می‌شود.»
این آموزه‌ها نشان می‌دهد قرض‌الحسنه، رفتاری ایمانی، بی‌منت، بدون سود و دارای اجر کریم است و هدف اصلی آن گره‌گشایی از زندگی مؤمنانه جامعه است.
فاصله مدل‌های بانکی با الگوی قرآنی
با وجود وفور طرح‌های بانکی موسوم به «قرض‌الحسنه»، متأسفانه در عمل شروطی، چون مسدودشدن عمده مبلغ سپرده، ضرورت خواب پول، دریافت کارمزد‌های پنهان و تعیین دوره‌های طولانی دریافت وام باعث شده است این مدل‌های بانکی از اصل فلسفه قرآنی فاصله بگیرند. همچنین، تبلیغات قرض‌الحسنه بانکی در رسانه ملی عمدتاً درباره مزایای وام‌های قرض‌الحسنه است، اما شرایط واقعی مانند میزان کارمزد، نحوه بازگشت تسهیلات و دوره خواب پول را به‌روشنی اطلاع‌رسانی نمی‌شود. این شفافیت‌گریزی علاوه بر مخدوش کردن ذهنیت مردم، زمینه‌ساز بی‌اعتمادی و حتی فشار مضاعف بر اقشار ضعیف شده است.
الگوی مردمی در ساختار صندوق قرض‌الحسنه امداد ولایت
در سوی مقابل، صندوق قرض‌الحسنه امداد ولایت که براساس آموزه‌های قرآنی و با ساختار کاملاً مردمی و شفاف فعالیت می‌کند، به‌عنوان یک مدل موفق قرض‌الحسنه قابل اشاره است.
میثم معافی، مدیرکل کمیته امداد مازندران در این باره معتقد است که قوی‌ترین سلاح کمیته امداد در محرومیت‌زدایی قرض‌الحسنه است و باید آن را شاه‌کلید بازگشایی گره‌های معیشتی در حوزه‌هایی، چون اشتغال، مسکن، ازدواج و درمان دانست.
وی تأکید دارد: در این صندوق، منابع مالی با بازگشت اقساط و بدون هیچ سود و کارمزد پنهان، مجدداً به چرخه خدمت به نیازمندان برمی‌گردد و به دلیل اعتماد مردمی و شفافیت فرایندها، انطباق بیشتری با الگوی قرآنی قرض‌الحسنه دارد.
بررسی تطبیقی نشان می‌دهد؛ الگوی مردمی و قرآنی قرض‌الحسنه امداد ولایت، ضمن اعتمادسازی، باعث تحقق واقعی عدالت اجتماعی می‌شود، حال آن‌که نمونه‌های قرض‌الحسنه برخی از بانک‌ها با محدودیت‌ها و شرایط پیچیده، گاه حتی مشکلات معیشتی جدیدی برای متقاضیان ایجاد می‌کند. از سوی دیگر سهم اندک صندوق قرض‌الحسنه امداد ولایت از تبلیغات رسمی و در مقابل، تبلیغ گسترده قرض‌الحسنه‌های برخی از بانک‌ها که فاصله قابل توجهی با فلسفه قرآنی قرض‌الحسنه دارند؛ جای تأمل دارد.
هدف نویسنده از این یادداشت، انتقاد از اصل خدمت بانک‌ها نیست؛ بلکه اشاره به مصادره تعبیر شریف قرآنی برای طرح‌هایی است که حقیقتاً با قرض‌الحسنه فاصله دارند. انتظار می‌رود سیاست‌گذاران و رسانه‌ها با شفافیت در معرفی و حمایت از صندوق‌های قرض‌الحسنه امداد ولایت، سهم بالاتری برای ترویج الگوی واقعی قرض‌الحسنه در جامعه فراهم کنند تا هم اخلاق بانکی ارتقا یابد و هم سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی به آموزه‌های قرآنی در عمل تقویت شود.
علی پاداشی
انتهای پیام
