قدرت اذکار الهی در عبور از تهدیدها و چالش‌های اجتماعی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ساری با اشاره به رویکرد روانشناختی، جایگاه اذکار در عبور از بحران‌ها گفت: در فرهنگ اسلامی، اذکاری، چون «حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ» و دعای نبوی «اَللّٰهُمَّ إنَّا نَجْعَلُکَ فِی نُحُورِهِمْ وَنَعُوذُ بِکَ مِنْ شُرُورِهِمْ» نمونه‌های بارزی هستند که همواره در بزنگاه‌های سخت و زمانه‌های پرآشوب، راهنمای قلوب مؤمنان و ضامن پیشروی جمعی و عامل تعالی معنوی بوده‌اند.
در عصری که فشار‌های روانی، تهدید‌های اجتماعی و بحران‌های گوناگون زندگی فردی و جمعی بشر را با چالش‌های جدی مواجه ساخته، توجه به نقش آموزه‌های دینی بیش از پیش اهمیت می‌یابد. اذکار و ادعیه، نه تنها ابزار آرامش و تکیه‌گاهی قلبی، بلکه منشأ قدرت عمل و مقاومت در برابر مشکلات به شمار می‌آیند.
در فرهنگ اسلامی، آیاتی چون «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل» نمونه بارزی هستند که همواره در بزنگاه‌های سخت و زمانه‌های پرآشوب، راهنمای قلوب مؤمنان بوده‌اند.
برای واکاوی بیشتر اهمیت، کارکرد و معانی عمیق آیات و اذکار، گفت‌وگویی با سیداحمد میریان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ساری ترتیب داده‌ایم تا از منظر معارف اسلامی و رویکرد روانشناختی، جایگاه این عبارات را در عبور از بحران‌ها بررسی کنیم؛
ایکنا _ پیام اصلی آیه «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل» در این زمانه چیست؟
این عبارت، عصاره توکل، اعتماد و آرامش خاطر در برابر مصائب و تهدیدهاست. در آموزه‌های اسلامی، زمانی که انسان با چالش‌های بزرگ و فشار‌های گوناگون روبه‌رو می‌شود، نخستین توصیه پیامبران و اولیا، اتکال به خداوند یکتا بوده است. معنای این ذکر «خدا ما را کافی است و او بهترین وکیل و پشتیبان است» بیانگر این است که اگر تمامی اسباب دنیوی از دسترس خارج شود، باز هم امیدی بالاتر و مطمئن‌تر برای انسان باقی است و آن، خداوند متعال است.
در قرآن هم وقتی مؤمنان در محاصره دشمن قرار گرفتند، این ذکر را گفتند و در اوج تهدید، احساس آرامش و استواری کردند. این پیامی قوی برای جامعه امروز ایران و جهان است، چراکه ما هر روز شاهد بحران‌های اخلاقی، اقتصادی و امنیتی هستیم و اگر این ذکر سرلوحه قلب و زبانمان قرار گیرد، هم آرامش باطنی می‌آورد و هم قدرت عمل در برابر مشکلات را بالا می‌برد.
ایکنا _ دعای «اَللّٰهُمَّ إنَّا نَجْعَلُکَ فِیْ نُحُورِهِمْ...» از پیامبر اکرم(ص) چه جایگاهی در روایات دارد و فلسفه آن چیست؟
دشمن‌ستیزی، طلب دفع شر و حفاظت، همیشه بخشی از نیاز‌های انسان بوده است و اسلام برای این بُعد از زندگی، دستورالعمل‌های خاصی ارائه داده است. دعای نبوی است که هنگام مواجهه با دشمن یا هر خطری قرائت می‌شده است. در تاریخ اسلام می‌بینیم پیامبر اکرم(ص) و صحابه، هنگامی که با تهدید مستقیم مواجه می‌شدند، به جای صرفاً تکیه بر قدرت نظامی یا تدابیر دنیوی، نخست دل‌هایشان را به خداوند می‌سپردند و این دعا را زمزمه می‌کردند. این دعا یادآوری می‌کند که هیچ قدرتی، حتی اگر همه اسباب ظاهری در اختیارش باشد، بدون اذن الهی، کاری از پیش نمی‌برد.
فلسفه‌اش این است که همه قدرت‌ها و نقشه‌های دشمن، در نهایت تحت قوام و اراده الهی معنا پیدا می‌کند و وقتی انسان خدا را سپر و مدافع خود قرار می‌دهد، مضطرب نمی‌شود و در میدان عمل نیز تدبیر و آرامش بیشتری خواهد داشت.
ایکنا _ امروزه با وجود فشارها، بحران‌ها و اضطراب‌های اجتماعی مختلف، این اذکار و ادعیه چه نقشی در سلامت روانی و امید اجتماعی دارند؟
یکی از مهم‌ترین آثار این اذکار و ادعیه در دنیای معاصر، تقویت امنیت روانی و کاهش استرس‌های فردی و جمعی است. روانشناسان نیز امروز تأکید دارند که پناه بردن به ایمان و معنویت، می‌تواند اضطراب‌ها را تخفیف دهد و تاب‌آوری انسان را در برابر مشکلات بالا ببرد. آیه «حسبنا الله و نعم الوکیل» و دعای نبویِ مذکور، به انسان یادآوری می‌کنند که حوادث جهان، تصادفی و بی‌پایه نیستند؛ همه در قلمرو قدرت الهی قرار دارند. همین باور، انسان را از سرگردانی نجات می‌دهد و به او آرامشی عمیق عطا می‌کند؛ ضمن آن‌که وقتی چنین روحیه‌ای در میان مردم فراگیر شود، جامعه نیز در برابر تهدید‌های بیرونی مقاوم‌تر و باثبات‌تر خواهد بود.
ایکنا _ به نظر شما، تکرار این اذکار چه تأثیر عملی در سبک زندگی و رفتار اجتماعی مسلمانان می‌تواند داشته باشد؟
تکرار و باور قلبی این اذکار، کارکردی فراتر از آرامش و امنیت شخصی دارد. یکی از آثار برجسته آن، ایجاد روحیه جمعیِ ایثار، استقامت و مسئولیت‌پذیری است. در تاریخ اسلام، بار‌ها دیده‌ایم که جامعه مؤمنان با اتکا به این باور و ذکر، توانسته از سخت‌ترین آزمون‌ها عبور کند.
ایکنا _ تأثیر فردی و اجتماعی این اذکار؟
در حوزه فردی، این اذکار باعث می‌شود فرد در برابر مشکلات و حتی دشمنان، منفعل نباشد و مسئولیت خود را فراموش نکند، بلکه تلاشش را با توکل و دعا توأم سازد. در حوزه اجتماعی هم باعث وحدت، پایداری و ارتباط نزدیک‌تر افراد با یکدیگر و با خداوند می‌شود. بر همین اساس، لازم است این فرهنگ دعا و توکل بیش از پیش در جامعه ما تقویت شود؛ چراکه ضامن پیشروی جمعی و عامل تعالی معنوی است.
گفت‌وگو از علی پاداشی
