عید فطر روز رسیدگی به خلق و خویشتن است
یک قرآن‌پژوه گفت: حق تعالی در روز عید فطر، در خصوص معصیت به انسان هشدار داده و از او خواسته است که اندیشه خود را نسبت به دیگران تعمیم بخشد و به خلق و خویش بپردازد.
محمود مهدوی دامغانی قرآن‌پژوه و مترجم قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، به مناسبت اول شوال و فرارسیدن «عید سعید فطر»، اظهار کرد: لغت «فطر» با تغییر اعراب معانی مختلفی پیدا می‌کند، اما کلمه فطری که در اذهان عموم موجود شده است، اکثرا به معنای روزه گشودن است. در بعضی از مناطق به ویژه در استان‌های سمنان و گلستان تاکنون به افطار اصطلاح «روزه واکنانی» می‌گویند و از اقوام و خویشان برای مراسم روزه واکنانی دعوت می‌کنند. همچنین در متون بسیار کهن و قدیمی ما، ابوریحان بیرونی و تنی چند از اندیشمندان و بزرگان ایران به این مسئله پرداخته‌اند. ابوریحان بیرونی در صفحه 535 ترجمه کتاب آثار الباقیه چنین گفته است: «روز اول شوال عید فطر است که این روز، روز رحمت نامیده شده است و در این روز خداوند جبرئیل را برای وحی برگزیده است و به زنبور عسل چگونگی شهدسازی را الهام فرمود و گویند که در چنین روزی خداوند بهشت را آفرید.»
وی ادامه داد: ارزش والای این مطالبی که در کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی و تبیین آن در صفحه 252 کتاب «التفهیم» بیان شده است، بیانگر این است که روز اول شوال، روز روزه گشادن است و روزه گرفتن در روز رحمت حرام است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) خطبه‌ای در نهج‌البلاغه بیان کرده‌اند که در آن در خصوص تکالیف مسلمانان در روز عید فطر صحبت کرده و عمده آن تکالیف را رسیدگی به خلق خدا و خویشتن برشمرده‌اند.
مهدوی دامغانی تصریح کرد: فتال نیشابوری، عالمی شیعه در سال 537 هجری قمری در کتاب روضه الواعظین و بصیره المتعظین در خصوص این خطبه حضرت علی(ع) مطالب بسیار ارزنده‌ای بیان کرده است و به انسان تلنگری در این خصوص وارد می‌کند که آیا انسان در روز عید فطرت‌ها بار نسبتا دشوار روزه گرفتن از دوشش برداشته می‌شود، یا خیر اینگونه نیست و رحمات دیگری هم برای انسان به ارمغان می‌آورد. پاسخ این تلنگر خیر است، زیرا حق تعالی در این روز عید، در خصوص معصیت به انسان هشدار داده است و از او خواسته است که اندیشه خود را نسبت به دیگران تعمیم بخشد و به خلق و خویش بپردازد.
این مترجم قرآن کریم افزود: امام علی(ع) در روز عید فطر در خطبه خود فرموده است: «أَيُّهَا اَلنَّاسُ، إِنَّ يَوْمَكُمْ هَذَا يَوْمٌ يُثَابُ فِيهِ اَلْمُحْسِنُونَ وَ يَخْسَرُ فِيهِ اَلْمُبْطِلُونَ، وَ هُوَ أَشْبَهُ بِيَوْمِ قِيَامِكُمْ، فَاذْكُرُوا بِخُرُوجِكُمْ مِنْ مَنَازِلِكُمْ إِلَى مُصَلاَّكُمْ خُرُوجَكُمْ مِنَ اَلْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّكُمْ، وَ اُذْكُرُوا بِوُقُوفِكُمْ فِي مُصَلاَّكُمْ وُقُوفَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّكُمْ، وَ اُذْكُرُوا بِرُجُوعِكُمْ إِلَى مَنَازِلِكُمْ رُجُوعَكُمْ إِلَى مَنَازِلِكُمْ فِي اَلْجَنَّةِ! عِبَادَ اَللَّهِ، إِنَّ أَدْنَى مَا لِلصَّائِمِينَ وَ اَلصَّائِمَاتِ أَنْ يُنَادِيَهِمْ؛ مَلَكٌ فِي آخِرِ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ: أَبْشِرُواعِبَادَ اَللَّهِ؛ فَقَدْ غُفِرَ لَكُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِكُمْ، فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ فِيمَا تَسْتَأْنِفُونَ؟!؛ اى مردم! همانا اين روزِ شما، روزى است كه در آن نيكوكاران پاداش مى‌يابند و هرز‌ه‌كاران زيان مى‌بينند و شباهت بسيارى به روز رستاخيز شما دارد. پس، با بيرون آمدن از خانه‌هاى خود به سوى مصلايتان به ياد آن روزى افتيد كه از گورهايتان به سوى پروردگارتان بيرون مى‌آييد و از ايستادن در مصلايتان به ياد آن روزى افتيد كه در پيشگاه پروردگارتان مى‌ايستيد و از بازگشتن به سوى خانه‌هايتان آن روزى را ياد آوريد، كه به خانه‌هاى خود در بهشت بازمى‌گرديد.
اى بندگان خدا! كمترين چيزى كه براى مردان و زنان روزه گير مى‌باشد، اين است كه در روز آخر ماه رمضان فرشته‌اى آنان را ندا مىدهد که بشارت بادا بر شما اى بندگان خدا، كه خداوند گناهان گذشته شما را بخشود. پس مواظب باشيد كه از اين پس چه مى‌كنيد...» بنابراین با توجه به این خطبه انسان باید بعد از عید فطر بیشتر از قبل مراقبت کند و در خصوص اعمال و رفتارش تأمل نماید تا بتواند برکات آن ماه را در درون خود حفظ نماید.
وی در ادامه بیان کرد: در خطبه دیگری امام علی(ع) در خصوص عید فطر بیان کرده است: «این عید(عیدفطر)، عید کسی است که خداوند روزه‌اش را پذیرفته و قیام (نماز و نیایش‌های) او را سپاس گزارده است و هر روزی که نافرمانی خداوند در آن نشود، آن روز عید است.» لازم به ذکر است که عید روزی است که در آن انسان‌ها معصیت نکنند و بازگشتی به خویشتن داشته باشند تا به ریسمان الهی دست یابند.
مهدوی دامغانی گفت: همچنین براساس ادبیات فارسی درمی‌یابیم که ماه شعبان تا رمضان بسیار خاص بوده و فضیلت‌های بسیاری در آن نهفته است، حافظ در این باره در یکی از غزل‌های خود سروده است:
ای دل ار عشرت امروز به فردا فکنی/ مایه نقد بقا را که ضمان خواهد شد
ماه شعبان منه از دست قدح کاین خورشید/ از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد
گل عزیز است غنیمت شمریدش صحبت/ که به باغ آمد از این راه و از آن خواهد شد
پرداخت فطریه پنهانی و آگاهانه صورت گیرد
این قرآن‌پژوه ادامه داد: خداوند در آیات 14 و 15 سوره «اعلی» در خصوص روزه و فطریه فرموده است: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّىٰ؛ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ؛ حقّا فلاح و رستگاری یافت آن کسی که تزکیه نفس کرد و به ذکر نام خدا به نماز و طاعت پرداخت.» منظور خداوند از این امر این است که افرادی که در ابتدای صبح به یاد و ذکر خداوند می‌پردازند و فطریه خود را پرداخت کرده و بعد نماز را اقامه می‌کنند، از رستگاران هستند. بنابراین این امر بسیار پسندیده است که اعطای صدقه خود را در قالب فطریه برای درگذشتگانمان به نیازمندان اهدا کنیم. همچنین در روایتی نقل شده است که امام صادق(ع) معلم بزرگ مذهب تشیع از یکی از شاگردانش پرسید که زکات و فطریه خود را چگونه پرداخت می‌کنی؟ او گفت در خانه بسته‌هایی را آماده می‌کنم و در مسجد اعلام می‌کنم که نیازمندان بیایند و آنها را دریافت کنند. امام صادق(ع) چند دقیقه‌ای سکوت فرمود و گفت: مگر نمی‌توانی خود بر در خانه نیازمندان ببری؟ سنت ما اهل بیت این است که خود با تن خویش بر در خانه نیازمندان زکات و فطریه را می‌بریم.
وی افزود: با توجه به این روایت تمامی ما باید در این امر دقت کنیم و هوشیار باشیم، زیرا دولت ما نیازمند مسائل اقتصادی است و رشد نامربوط ارز خارجی و طلا در این چند روز ابتدای سال بسیار زیاد دیده شده است. بنابراین در این شرایط وظیفه داریم که خود وظیفه خود را به بهترین شکل انجام دهیم و دیگران را مورد قضاوت قرار ندهیم و وظیفه اصلی خود را در خصوص پرداخت زکات و فطریه به نیازمندان اعطا کنیم. خداوند مکررا در قرآن فرموده است که گناه هر انسانی بر دوش خودش است و در آیه 15 سوره «الاسراء» هم بیان کرده است: « مَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۗ وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّىٰ نَبْعَثَ رَسُولًا؛ هر کس راه هدایت یافت تنها به نفع و سعادت خود یافته و هر که به گمراهی شتافت آن هم به زیان و شقاوت خود شتافته، و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نگیرد، و ما تا رسول نفرستیم (و بر خلق اتمام حجت نکنیم) هرگز کسی را عذاب نخواهیم کرد.»
مهدوی دامغانی در پایان تصریح کرد: یکی از وظایف اصلی مسلمانان این است که اعمال خود را بدون نشان دادن به خلق برای خداوند انجام دهند و از انتشار آن به هر نحوی خودداری کنند. خداوند در حدیث قدسی در آیه 271 سوره «بقره» در این باره فرموده است: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ ۖ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۚ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ؛ اگر صدقه‌ها را آشکار کنید، کاری نیکوست و اگر آنها را پنهان دارید و به تهی‌دستان دهید برای شما بهتر است و خدا به این سبب بخشی از گناهانتان را محو می کند و خدا به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است.» بنابراین بهتر است که انسان به صورت پنهانی زکات و فطریه خود را در روز عید فطر به فقرا و نیازمندان اعطاء کند.
انتهای پیام
