نقش قیام عاشورا در معنابخشی به زندگی انسان معاصر

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، وحیده فخار نوغانی، استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، در همایش ملی «امام حسین و دنیای امروز» که تحت عنوان «امام حسین(ع) و جوان عصر دیجیتال» شامگاه گذشته، 13 مهرماه به‌صورت آنلاین برگزار شد، در خصوص نقش قیام عاشورا در معنابخشی به زندگی انسان معاصر، اظهار کرد: اولین تعریف از معنای زندگی برای انسان معاصر، مطلوب بودن، هدفمند بودن، غایت و کارکرد زندگی است، در واقع زمانی که از معنای زندگی صحبت می‌کنیم، یک پرسش پیش می‌آید و آن اینکه انسان چه مواردی را در زندگی خود طلب می‌کند که می‌تواند هدف زندگی او باشد.

وی ادامه داد: بنابراین این نگاه زندگی انسان را به مثابه کل در نظر می‌گیرد، کلی که اجزای آن و همچنین مقطع‌های مختلف زندگی در کنار هم قرار گیرد تا برآیند، نتیجه و دستاوردی به‌دنبال داشته باشد که آن دستاورد معنای زندگی ‌شود.

جست‌وجوی معنای زندگی

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: دومین سؤال، ارزش و اعتبار زندگی است، بدین منظور که ما معنای زندگی را جست‌وجو می‌کنیم، اما در واقع ارزش و اعتبار تجربه زیست انسان را در این جهان مورد ارزیابی قرار می‌دهیم، این سؤال از اینجا مطرح می‌شود که بعضاً هزینه‌های معنوی و مادی زندگی انسان در برابر درک لذت‌های آن، بسیار سنگین‌تر ارزیابی می‌شود و برای انسان‌ها این سؤال به‌وجود می‌آید که آیا زندگی ارزش زیستن و تجربه را با وجود سختی‌ها و مشکلات دارد.

فخار نوغانی اضافه کرد: معنای سوم زندگی، پرسش از نقش انسان در جهان هستی و میزان اثرگذاری وی در جهان است، در واقع در این رویکرد، انسان جزئی از یک کل حساب می‌شود که هم در اجزای این عالم تأثیر می‌گذارد و هم از اجزای آن عالم تأثیر می‌پذیرد.

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: معناداری زندگی در این رویکرد، بستگی به میزان تأثیرگذاری انسان در جهان هستی دارد، هرچه تأثیرگذاری انسان در این جهان بیشتر باشد، زندگی وی معنادارتر خواهد بود و هرچه تأثیرپذیری و انفعال او از اجزای عالم بیشتر باشد، زندگی بی‌معنایی برای انسان تعریف می‌شود.

وی تصریح کرد: موضوع دومی که در بحث معنای زندگی برای انسان معاصر مطرح می‌شود، این است که آیا زندگی در درون خود معنادارتر است یا اینکه در واقع این معنا را انسان باید به زندگی ببخشد، رویکرد کلی معنای زندگی بسیار حائز اهمیت است، به این دلیل که اگر زندگی را معنادار بدانیم، یعنی زندگی در درون خود معنایی دارد که مسیر زندگی انسان باید جهت کشف آن معنا پیش برود. معنا را می‌توانیم بگوییم خدا برای زندگی انسان یا انسان برای خود تعریف کرده، اما به هر حال معنا ذات زندگی انسان است.

وی بیان کرد: در رویکرد دوم که بیشتر با ذائقه و سلیقه یک انسان معاصر سازگار است، روبه‌رو می‌شویم، زندگی در ذات خود معنایی ندارد و این معنا را انسان‌ها به‌صورت قراردادی با توجه به اهدافی که برای خود ارزش‌گذاری کرده‌اند، همچنین با توجه به سلایق و پیش‌فرض‌هایی که وجود دارد، این معنا را برای زندگی، قرارداد می‌کنند که اصطلاحاً به آن معنابخشی می‌گویند.

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: رویکردهای معنا در زندگی انسان معاصر در حقیقت بیشتر متمایل به جعل معناست تا کشف معنا که این امر پیش‌فرض‌هایی دارد. برای اینکه این دو مدل از معنای زندگی بهتر تبیین شود، یک متن را در نظر بگیرید، وقتی یک بیت شعر از مولانا یا حافظ می‌خوانیم نظریه معناداری می‌گوید که شما باید به‌دنبال کشف معنایی باشید که نویسنده متن یا سراینده برای آن در نظر گرفته و تمام تلاش شما باید برای کشف آن معنا باشد، در حالی که در رویکردهای جدید می‌توانیم از معنای موردنظر نویسنده کاملاً چشم‌پوشی کنیم و آن معنایی که بر فرض، پیش‌فرض‌ها، بافت فکری و فرهنگی ما شکل می‌گیرد را به این الفاظ و عبارات ببخشیم.

وی افزود: در این مدل، معنا برای زندگی امری کاملاً ذهنی است، بدین معنا که به اراده انسان بستگی دارد و چه بسا به تعداد افراد. انسان معناهای متفاوتی برای زندگی قابل تصور است، اگر قرار باشد از نگاه معناداری به زندگی رجوع کنیم، با نگاه معنابخشی به زندگی بسیار تفاوت پیدا خواهد کرد، نگاه معنادار پیش‌فرض‌هایی دارد که این پیش‌فرض‌ها در قالب پیش‌فرض‌های خداباورانه یا الهی و غیر الهی متفاوت خواهد شد.

فخار نوغانی اظهار کرد: به‌عنوان نمونه وقتی که ما معنای زندگی را در رویکردهای الهی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم، مفاهیمی مانند رضایت الهی، ملاقات با پروردگار، سعادت، نجات و کمال تحقق پیدا می‌کند، این‌ها در بافت خود زندگی و در طرحی که خداوند برای این فرد طراحی کرده، نهفته شده و بنابراین زندگی معنادار انسان سهیم شدن وی در تحقق طرح و هدف الهی است.

وی گفت: در رویکردهای غیر الهی زمانی از معنای زندگی صحبت می‌کنیم که بیشتر با رویکردهای معنابخش سازگار است، معنای زندگی در عناوینی مانند اینکه آن موردی که انسان برای او تلاش بیشتری می‌کند، جلوه‌گر است، بدین منظور زندگی فرد زمانی معنادار است که گمشده‌ای در زندگی داشته باشد تا تلاش فرد برای به دست آوردن آن نسبت به موارد دیگر مضاعف و سخت‌تر باشد.

نگاه دینی واقعه عاشورا

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: نحوه و سبک زندگی، نوع دیگری از معناداری زندگی است، اگر این بحث را با نقش قیام عاشورا در معناداری زندگی پیوند دهیم، آن وقت است که اولین و مهم‌ترین شکاف بین معنای زندگی را در پرتو رویکرد الهی و غیر الهی مشاهده خواهیم کرد. اما نقش عاشورا در معنای زندگی چه می‌تواند باشد، ما می‌دانیم در نگاه دینی واقعه عاشورا و نهضت امام حسین(ع) واقعه‌ای است که بدون تردید سراسر براساس باورهای توحیدی تحقق پیدا کرده است.

وی بیان کرد: بنابراین صحبت کردن از عاشورا و نقش آن برای انسان معاصر در پیش‌فرض‌های غیر خداباورانه و غیر الهی کمی محل تردید و ابهام خواهد داشت، زمانی که اهل معرفت را می‌بینیم که در مورد عاشورا و معنای زندگی از نگاه قیام عاشورا صحبت می‌کنند، ظهور تام و تمام توحید الهی را در قامت انسان کامل مطرح می‌شود، این پیش‌فرض‌های دینی برای معنای زندگی در رویکردهای خداباورانه را خیلی راحت می‌توان در واقعه و نهضت عاشورا مشاهده کرد.

فخار نوغانی اضافه کرد: معنای زندگی در همین تعابیر نهفته است که کاملاً مبنای الهی و دینی دارد، اما در معنابخشی به زندگی انسان معاصر، مقداری دچار تفاوت می‌شویم؛ چراکه انسان معاصر معنای زندگی را کاملاً امری ذهنی و وابسته به علایق و سلایق ارزش‌های خود می‌داند. براین اساس ما با تفاوت، تنوع، تعدد و تکثر معناهای زندگی مواجه هستیم، این رویکردهای کثرت‌گرایانه برای جمع کردن دچار سختی و ابهام خواهد شد.

وی افزود: انسان معاصر برای خدا و دخالت در جهان هستی نقش محدودی قائل است، یا اساساً به طبیعت یا وجود خود اعتقادی ندارد یا حتی به خدا هم اگر اعتقاد دارد، برای دخالت او در جهان هستی نقش بسیار محدودی قائل است. ما رویکردهایی را در الهیات داریم که قدرت خدا را محدود می‌دانند نه مطلق؛ چراکه معتقدند آزادی و اختیار مطلق انسان با آزادی و اراده مطلق الهی ناسازگار است.

استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: بنابراین خداوند باید به‌صورت داوطلبانه محدودیت‌هایی را برای خود وضع کند تا انسان در تعیین سرنوشت خود آزادی عمل داشته باشد. همچنین هر چه که به افق فکری انسان معاصر حتی انسان خداباور معاصر نزدیک می‌شویم می‌بینیم که چقدر تفاوت‌ها و شکاف‌ها زیاد است؛ بنابراین وظیفه ما را در کشف معنای زندگی از پدیده عاشورا یا نهضت امام حسین(ع) سنگین‌تر و دشوارتر می‌کند.

جوان امروز، دینداری امروزی را می‌طلبد

علیرضا آزاد، دبیر علمی این همایش ملی و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه اظهار کرد: در دنیای امروز، جوان امروزی با ذهنیت امروزی، دینداری امروزی را طلب می‌کند و شاید انتظارات و الگوهای متفاوتی را بطلبد که تا حدی با الگوهای پیشین هم راستا و تا حدی متفاوت جلوه کند، از ضرورت‌های امروز، الهام گرفتن از امام حسین(ع) در دینداری امروزی و کاربردی‌سازی آموزه‌های امام حسین(ع) در زندگی جوان امروز است و بنابراین درک ضرورت‌ها، نیازها و ملاحظاتی که در عصر دیجیتال برای جوان امروز و برای دیندار امروز لازم است.

وی افزود: به تعبیر دیگر، باز تعریف امام حسین(ع) هدف و حرکت او متناسب با چارچوب‌های ذهن جوان امروز است و از این جهت دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد پیشقدم شد تا همایش سالانه امام حسین(ع) و دنیای امروز را برگزار کند و به‌عنوان آغاز در اولین سال، عنوان کلی خود «امام حسین(ع) و جوان عصر دیجیتال» قرار داد.

دبیر علمی همایش ملی «امام حسین(ع) و دنیای امروز» تصریح کرد: عمده مخاطبان چنین همایش‌هایی بعد از برگزاری، خود را پیدا خواهند کرد و تأثیرات خوبی در راستای آشناسازی نسل جوان با الگوهای حسینی و عاشورایی متناسب با دنیای امروز می‌توانیم داشته باشیم.