جهاد فرهنگی امام سجاد(ع) در امتداد نهضت عاشورا

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، قيام بزرگ عاشورا ماندگارترين نهضت اسلامى است كه در محرم سال 61 قمرى اتفاق داد. اين نهضت داراى دو مرحله بود. برهه نخست، آفرينش و شكل‏‌گيرى، جهاد، جانبازى و دفاع از كرامت اسلامى، دعوت به اقامه عدل و احياى دين محمدى، سنت و سيره نبوى و علوى بوده كه به رهبرى امام حسين (ع) از نيمه ماه رجب سال 60 هجرى آغاز و در دهم محرم سال 61 هجرى به فرجام رسيد. مرحله دوم، دوره پيام رسانى و تثبيت ارزش‌هاى نهضت و عرصه جهاد فرهنگى و تبيين آرمان‌‏هاى آن قيام مقدس بود كه به رهبرى امام على‌‏بن‌‏الحسين(ع) تداوم يافت. امامت شيعه و رهبرى نهضت كربلا در عصرى به امام سجاد(ع) منتهى شد كه او به همراه نزديك‏ترين افراد خاندان آل على(ع) به اسارت ‏رفتند.

آل‌على(ع) آماج تيرهاى ستم و تهمت و افترائات سياستمداران بنی‌اميه قرار داشتند، ارزش‌هاى دينى دستخوش تحريف و تغيير امويان قرار گرفته، روحيه شجاعت و حميت اسلامى و باورهاى دينى مردم سست، احكام دينى بازيچه نالايقان اموى شده، خرافه‌گرى رواج يافته، روحيه شهامت و شهادت‌طلبى در زير شلاق و شكنجه و ارعاب امويان محو شده بود.

سخت‏گيرى‌‏هاى بى‏‌حد و حصر، مصادره اموال و تخريب خانه‌‏هاى آل‏‌هاشم، محروم ساختن آنها از امتيازات جامعه اسلامى، جلوگيرى مردم از هرگونه ارتباط با خاندان وحى و به انزوا كشاندن امام معصوم(ع) از مهم‏ترين سياست‌هاى حاكمان اموى در مبارزه با اهل‌بيت عصمت و طهارت(ع) بوده است. امام زين‏‌العابدين(ع) در چنين عصر و جوى رسالت و پيامبرى خود را آغاز كرد، در صورتى كه تنها سه تن پيرو واقعى داشت.

امام جهاد فرهنگى و پرورش شخصيت‏‌ها را در دستور كار خود قرار داد و با يك حركت عميق و دامنه‏‌دار به ايفاى نقش پيشوايى خود پرداخت، اين رويكرد ایشان زمينه‌ساز انقلاب فرهنگى امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شد، از اين رو برخى از نويسندگان، آن حضرت را «باعث الاسلام من جديد» ناميدند.

امام سجاد(ع) در روز عاشورا

در زمینه وضعیت جسمانی حضرت سجاد(ع) در روز عاشورا نقل‌های تاریخی متفقند که آن حضرت در این روز دچار بیماری شدیدی بودند، به صورتی که مطلقاً از امکان حضور در نبرد برخوردار نبوده و در خیمه مخصوص استراحت می‌کردند و حضرت زینب(س) مرتب از ایشان پرستاری می‌کردند و حال‌شان طوری بود که حتی نمی‌توانستند در مقابل پای پدر بایستند. در زمينه حضور امام سجاد(ع) در نهضت حسينى جاى ترديدى نيست، اما از صحنه‏‌هاى اجتماعى و سياسى امام سجاد(ع) در برهه آغازين نهضت، آگاهی‌‏هاى زيادى از تاريخ به دست نمى‌‏آيد، يعنى از نيمه رجب، نقطه آغاز نهضت كربلا تا شب دهم محرم، آخرين شب حيات امام حسين(ع) هيچ‌‏گونه گزارشى در منابع تاريخى به چشم نمى‏خورد، آنچه كه هست از اين تاريخ به بعد است. اولين صحنه گزارش شده حيات اجتماعى و سياسى امام زين‏‌العابدين (ع) در قيام حسينى، مربوط به شب عاشورا است. بنابراین، تقريباً همه مورخان بر اين باورند كه امام سجاد (ع) در صحنه كربلا بيمار بود و اين بيمارى نيز حكمت و مصلحت الهى براى امت اسلام بوده تا در سايه آن وجود حجت خداوند در زمين حفظ شود و امر خلافت و وصايت رسول(ص) تداوم يابد و به همين دليل در ميدان رزم كربلا حضور نيافت. او تنها بازمانده مرد از خاندان حسين(ع) بود كه از كربلا زنده بازگشت تا پرچم‏دار هدايت امت باشد.

در بعضی از منابع از جهاد و مبارزه امام در ميدان كربلا و مجروحيت‏ و جانبازى آن حضرت سخن به ميان آمده است. فضيل‏ بن‏ زبير اسدى كوفى، از ياران امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) در كتاب خود «تسمية من قتل من اهل بيته و شيعته» مى‏‌نويسد: «امام على‌‏بن‌‏الحسين(ع) در حالى كه بيمار بود در برهه‌‏اى از جنگ كربلا حضور يافت و به مبارزه پرداخت تا مجروح شد و پيكر مجروح وى را از معركه بيرون آوردند. آنگاه خداوند شر دشمن را از وى بازداشت و به همراه زنان به اسيرى برده شد.

روز شهادت امام سجاد(ع) نیز 18، 22 و 25 محرم نقل شده که روز 25 از شهرت بیشتری برخوردار است. بنابراین روایات، امام سجاد(ع) 57 یا 58 سال عمر فرمود که دو سال آن را در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)، 10 سال را در زمان امامت عموی خود حضرت امام حسن مجتبی (ع) و 10 سال را در دوران امامت پدر خود سپری فرموده است و مدت امامت خود آن امام بزرگوار نیز 35 سال بوده است. حضرت زین العابدین(ع) پس از تشییع باشکوه مردم مدینه، در بقیع که قبور بسیاری از اولیای خداوند، همسران پیامبر، فاطمه بنت‌اسد و بسیاری از صحابه گرانقدر پیامبر و تعدادی از شهدای صدر اسلام در آن قرار دارد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسن مجتبی(ع)، عموی بزرگوارش، مدفون شدند.

منابع:
الارشاد، ج 2، ص 138؛ الطبقات، ج 5، ص 221؛ اعيان الشيعه، ج 1، ص 628.
قاموس الرجال، ج 7، ص 420، الطبقات، ج 5، ص 211؛ اعيان الشيعه، ج 1، ص 629 و 635؛ سير اعلامالنبلاء، ج 4، ص 487. امالى شيخ مفيد امام سجاد علیه السلام را بزرگتر از على شهيد دانسته است. (الارشاد، ج 2، ص135).
دراسات و بحوث فى التاريخ و الاسلام، ج 1، ص 77.
همان، ص 90.
همان، ص 77.
تاریخ طبری، ج 3، ص 309 ارشاد شیخ مفید، ص226 بحارالانوار، ج 44، ص 379
بحارالانوار،ج 42، ص 298، حدیث 3 و جلد 45، ص 1
بحارالانوار،ج 45،ص54 معانی الاخبار، ص 218 دعوات راوندی، ص 54، حدیث 137
زندگانى على‏بن‏الحسين، شهيدى، ص49.
الارشاد، ج 2، ص 91؛ سيدنا زين‏العابدين، ص 52؛ اعيان الشيعه، ج 1،ص 635؛ الكامل، ج 4، ص 57
بحارالانوار، ج 45، ص 1، اعيان الشيعه، ج 1 ص 601
اعيان الشيعه، ج 1، ص 600 .
الطبقات، ج 5، ص 221؛ البداية و النهايه، ج 9، ص 109؛ سيراعلام النبلا، ج 4، ص 386؛ تذكرة الخواص، ص 324. اعيان الشيعه، ج 1، ص 635.
جهاد الامام السجاد علیه السلام ، ص50
الدمحه الساکیه،جلد 4، ص 351، معالی السبطین،جلد 2،صفحه 22،ذریه النجاه، ص 139، بحارالانوار،جلد 45،ص 46،
بحارالانوار، ج 45،‌ ص 84، 143،162،175 تاریخ طبری، جلد 5، صفحه 232
بحارالانوار، ‌ج 46، ص 150
بحارالانوار، ‌ج 46، ص147 و 148، حدیث 2 و 3 و 4 به نقل از بصائر الدرجات و اختصاص و اصول کافی ج 1، ص 467، حدیث 2 و 3 و