نگاهی به آئین شبیه‌خوانی در کاشمر به عنوان صادرکننده هنر تعزیه‌خوانی
گروه هنر: برپایی مراسم تعزیه‌خوانی، این هنر ارزشمند و مذهبی در دومین شهر زیارتی استان مختص ماه‌های خاصی از سال نمی‌باشد بلکه در اغلب پنج شنبه و جمعه‌ها توسط بزرگان این هنر در بقاع کاشمر تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، شهرستان کاشمر دومین شهر زیارتی استان است و از نظر هنر تعزیه‌خوانی نیز در استان خراسان رضوی و حتی در کشور از سردمداران این هنر محسوب می‌شود، بر همین اساس هنرمندان تعزیه‌خوان شهرستان کاشمر در محرم به اجرای نمایش تعزیه‌خوانی می‌پردازند.
هنوز هم تعزیه و تعزیه‌خوانی یکی از کهن‌ترین میراث‌های معنوی شهر کاشمر است. مراسمی که ارادت ایرانیان به اهل بیت(ع) را در قالب نمایش به اجرا در می‌آورد. با وجود اینکه اصل هنر شبیه‌خوانی دست ایرانیان است اما باید گفت که از آن غافل شده ایم، متأسفانه هنر تعزیه که ریشه در تاریخ ما دارد، به فراموشی سپرده شده و جایش را به فرهنگ بی هویت غربی داده است.
شهرستان کاشمر علی‌رغم اینکه صادرکننده هنر تعزیه‌خوانی است ولی از آموزش دادن و استعدادیابی برای رونق دادن این هنر محروم است و شاید به همین جهت باشد که برخلاف گذشته کمتر شاهد برپایی تعزیه‌خوانی، این هنر ارزشمند در این شهر هستیم.
در واقع برپایی مراسم تعزیه‌خوانی، این هنر ارزشمند و مذهبی در دومین شهر زیارتی استان مختص ماه‌های خاصی از سال نمی‌باشد بلکه در اغلب پنج شنبه و جمعه‌ها توسط بزرگان این هنر در بقعه متبرکه سید مرتضی(ع) تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود اما در محرم و صفر و به یاد سرور و سالار شهیدان این هنر پرشورتر از سایر ماه‌های سال در این شهر به نمایش گذارده می‌شود.
طبل و کرنا؛ ابزاری برای دعوت مردم به شبیه‌خوانی
در همین خصوص علی‌اکبر خلیلی، یکی از پژوهشگران آئین مذهبی منطقه کاشمر در گفت‌و‌گو با ایکنا با بیان اینکه تعزیه در محرم نیز دارای مراسم خاصی است، افزود: ترتیب اجرای شبیه‌خوانی چنین است که از اول محرم افرادی که مخصوص این کار تعلیم یافته‌اند گرد هم می‌آیند؛ این شبیه‌خوانان، طبل و نی و کرنا همراه دارند و در محلی که قرار است شبیه‌خوانی کنند، طرف صبح و بعد از ظهر شروع می‌کنند به طبل و کرنا زدن، در نتیجه مردم متوجه می‌شوند که در آنجا شبیه‌خوانی است.
خلیلی با بیان اینکه در حال حاضر از طریق بلندگو در روستاها اعلام می‌شود، گفت: معمولا میدان و محوطه‌ای که شبیه‌خوانی در آن برگزار می‌شود، آقایان در یک طرف و بانوان در طرف دیگر و بالای پشت‌بام‌ها و بالکن‌هایی که به میدان بزرگ روستا اشراف دارند، به تدریج جمع می‌شوند و یک نفر از اهالی حفظ نظم محیط شبیه‌خوانی را برعهده می‌گیرد.
وی عنوان کرد: برای اجرای تعزیه سایبان‌هایی دیده می‌شود که به وسیله اهالی درست شده و برای مصونیّت از گرمای خورشید، زیر آن گرد هم می‌آیند، آن روز تعزیه قاسم(ع)، علی اکبر(ع)، حربن یزید ریاحی، ابوالفضل(ع)، علی‌اصغر(ع) و ... اجرا می‌شود، به همین جهت تعزیه از ساعت 11 تا ساعت 17 به خصوص در روستاهای عارف‌آباد و بختیار طول می‌کشد.
میدان روستا؛ میعادگاهی برای اجرای زیباترین آئین مذهبی
وی با بیان اینکه هر یک از شبیه‌خوانان نقش و وظایفی را برعهده دارند که تحت راهنمایی تعزیه‌گردان وظایف خود را ایفا می‌کنند، به نوع لباس و هیأت آن‌ها اشاره کرد و گفت: شبیه امام حسین(ع) مرد مسن، خوش قیافه و دارای ریش به قدر یک قبضه و قبای راسته، شال و عمامه سبز به سر و عبا به دوش و غالبا نقاب بر چهره دارد و در موقع جنگ چکمه و شمشیر هم دارد.
این پژوهشگران آئین مذهبی منطقه کاشمر همچنین در خصوص شبیه حضرت عباس(ع) عنوان کرد: شبیه حضرت عباس(ع) باید جوان بوده، قد رشید، شانه پهن و سینه فراخ و میان باریکی داشته و زره بر تن، کلاه خود پردار به سر، چکمه به پا و شمشیر و سپر در کمر و در دست داشته باشد؛ شبیه حضرت علی اکبر(ع) پسر امام نیز جوان 19 ساله، زره بر تن، عمامه بر سر، شمشیر به کمر و سپر در دست و چکمه به پا اجرا می‌کند.
وی در ادامه به شبیه زنان(اهل بیت امام) که پیراهن سیاه دارند و پارچه سیاه دیگری نیز به سر می‌افکنند، اشاره کرد و گفت: امیرهای مخالفین مانند ابن سعد و شمر و... با جبّه، عمّامه، شال کشمیری با زرق و برق، شمشیر، زره بر تن و چکمه به پا به اجرای برنامه می‌پردازند،؛ جنگ‌جویان طرفین اعم از موافق و مخالف همگی با زره و کلاه خود و چکمه و شمشیر هستند و موافقان قبای قهوه‌ای یا سفید و مخالفان همگی قبای سرخ در زیر زره می‌پوشند.
جنبه‌های حزن‌آور قضیه در شبیه‌خوانی درنظر گرفته می‌شود
خلیلی در ادامه با بیان اینکه تمام اینها گذشته از وضع متناسب باید دارای صدای خوب و باهوش باشند تا بتوانند وظیفه خود را در نقشی که دارند، خوب انجام دهند، تصریح کرد: در شبیه‌خوانی بیشتر جنبه‌های حزن‌آور قضیه را در نظر می‌گیرند؛ مقابله و محاوره و رجزخوانی همه با شعر بیان می‌شود، هر یک از روی نسخه‌ای که مربوط به نقش خود در دست دارد، مطلب را با شعر و آواز و آهنگ خوش می‌خوانند و نظاره‌کنندگان را تحت تاثیر قرار داده و به گریه درمی‌آورند.
شاید بد نباشد این گزارش را با این اشعار که اغلب در شبیه خوانی های روستاهای بخش مرکزی کاشمر به خصوص روستای قوژد خوانده می‌شود به پایان رساند.
الا اهل عزا فرصت شمار کربلا اینجاست غنیمت شمرید اینک که ارباب ولا اینجاست
اگر هست تو را شوق زیارت زیارت کن که الحاضر شهید کربلا اینجاست
نه من شمر و نه این ابن سعد نه این لشکر ز شهر کوفه و کرب و بلا اینجاست
غرض مقصود ما باشد عزاداری در این مجلس بکی ابکی تباکی شاهد بزم علا اینجاست
نه این حسین و نه این کربلا باشد نه این عباس علی نه اکبر زیبا لقا اینجاست
نه این باشد خیام عترت سلطان مظلومان نه اینجا قتلگاه باشد نه اکبر زیبا لقا اینجاست
الها حفظ فرما جالسین بزم ماتم را خصوصا عالمان دین ، مسئولین در این مجلس
ز هر درد و زهر رنج و زهر آفت و بلا اینجا بزن طبال بر طبلت محکم تر که آشوب جفااینجاست
بر خاتم انبیا پیغمبر مصطفی صلوات
محمدجواد افتخاری
