قرآن و قاریان قرآن در هنگامه ظهور

در چهاردهمین روز ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن طی سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه با موضوع «حیات قرآن از ازل تا ابد»، به مرحله بررسی موقعیت قرآن در زمان ظهور منجی(عج) و قبل از برپایی حکومت مهدوی می‌پردازد. در ادامه، متن شماره چهاردهم این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم. 

ایکنا ـ بر اساس آیات قرآن، وضعیت جامعه‌ زمان ظهور منجی(عج) چگونه است؟ 

قبل از ورود به آیات قرآن، شاخصی کلی عرض می‌کنم. تمام آیاتی که رفع فتنه در عالم، حکومت بندگان صالح و آینده‌ روشن و امیدوارکننده‌ای برای جبهه‌ حق، مظلومان و مستضعفان ترسیم و عاقبت ظلم و ظالمان را سیاه و همراه با شکست و ذلت در دنیا بیان می‌کند، به موضوع مهدویت مرتبط است؛ چه در ذیل آن آیه، حدیث و روایتی داشته باشیم و چه نداشته باشیم.

بیشتر بخوانید:

• اعجاز قرآن در قرون آینده و پیش از ظهور موعود(عج)
• قرآن در کنار عترت؛ نسخه نجات‌بخش انسان امروز
• قرآن، فوق معجزه است
• تفوق قرآن بر همه علوم اکتسابی انسان
• تحول در تفاسیر قرآن از آغاز غیبت کبری
• بهبود وضعیت تفسیر قرآن و جمع‌آوری حدیث در دوره غیبت صغری
• ماجرای محنت‌القرآن و ۱۵ سال اختلاف در جامعه اسلامی
• قرآن در بیانات امیر بیان
• قرآن در دوران خلافت خلفای راشدین
• قطعی بودن جمع‌آوری، تدوین و تنظیم قرآن در زمان حیات پیامبر(ص)
• آغاز و پایان حیات قرآن در عالم دنیا
• قرآن؛ حافظ و نگه‌دار کتب آسمانی پیش از خود
• قدیم یا حادث بودن قرآن از منظر شیعه

یعنی در منطق قرآن و روایات، تنها مقطعی از حیات بشر که در این عالم، بهروزی و خوشبختی به‌صورت کامل وجود دارد و همه‌ روابط فردی و اجتماعی بین مردمان و همچنین از سوی حاکمان بر اساس عقل، عدل، انصاف، صداقت و سایر فضایل انسانی و الهی بنا شده، دوران پس از ظهور منجی(ع) است؛ بنابراین جامعه‌ ايده‌آل مورد نظر قرآن و درواقع مدینه فاضله، جامعه‌ مهدوی است. آیات و روایات متعددی در این مرحله از بحث وجود دارد که ما برای نمونه، فقط به چند مورد اشاره می‌کنیم.

«وَ نُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ؛ و اراده داریم بر آنانکه در زمین به استضعاف گرفته شده‌اند، منت نهیم و آنها را پیشوایان و وارثان قرار دهیم.» (قصص/ ۵) در تفسیر برهان از دانشمند حنفی، شیبانی در کتاب «کشف‌البیان» از امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) روایت شده است که آن دو بزرگوار فرموده‌اند: «هر آینه این آیه مخصوص به صاحب‌الامری است که در آخرالزمان ظهور و جباران را هلاک می‌کند، شرق و غرب عالم را به تصرف درمی‌آورد و آن‌ را چنانکه پر از ظلم و جور شده است، مشحون از عدل می‌کند.» 

«وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ وَ جُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ؛ و آنان را در زمین تمکن بخشیم و از جانب آنان به فرعون و هامان و لشکریان آن دو آنچه را می‌هراسیدند، نشان دهیم.» (قصص/ ۶) از همان منبع قبلی: «همانا فرعون و هامان، دو نفر از جباران قریش هستند که خداوند متعال به هنگام قیام قائم آل محمد(ص) در آخرالزمان آن دو را زنده می‌کند و از آنها به سبب آنچه مرتکب شده‌اند، انتقام می‌گیرد.» 

«هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛ و اوست آنکه رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا چیره گرداندش بر همه‌ ادیان، اگرچه مشرکان ناخوش دارند.» (توبه/ ۳۳، صف/ ۹) «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا؛ اوست آنکه رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر تمامی ادیان چیره‌اش گرداند و گواهی خداوند بر صحتش کافی‌ست.» (فتح/ ۲۸) حافظ قندوزی حنفی به استناد خود از امام جعفر صادق(ع) درباره این آیه می‌گوید که فرمود: «به خدا قسم تأویل آن نمی‌آید تا زمانی که قائم مهدی(ع) قیام کند؛ پس آن‌گاه مشرکی به جای نماند، مگر آنکه قیام او را ناخوش دارد و کافری باقی نماند، مگر آنکه کشته شود.» (منظور، کافر معاند است.)

«وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا؛ و بگو حق آمد و باطل نابود شد. قطعاً باطل نابودشدنی است.» (اسراء/ ۸۱) امام محمد باقر(ع) فرمود: «هنگامی که امام قائم(عج) قیام کند، دولت باطل برچیده شود.» (نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۱۲) تذکر اینکه شأن نزول و درواقع تطبیق بر حوادث گذشته‌ آیه مربوط به فتح مکه در صدر اسلام است؛ اما آیه بر هر جریان حق و باطلی صدق می‌کند و بزرگترین مصداق آن براساس روایات، ظهور امام زمان(عج) است.

«وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَ وُضِعَ الْكِتَابُ وَ جِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَ هُمْ لَايُظْلَمُونَ؛ و زمین به نور پرودگار خویش درخشیدن گرفت و نامه اعمال خلق در پیشگاه حق نهاده شود و انبیا و شهدا بر گواهی احضار شوند و میان خلق به حق و عدل حکم شود و به هیچکس ابداََ ظلمی نخواهد شد.» (زمر/ ۶۹) امام صادق(ع) می‌فرماید: «وقتی قائم قیام کند، زمین به نور خداوند روشن شود و مردم از نور خورشید بی‌نیاز می‌شوند... .» (بحار، ج ۵۲، ص ۳۳۰)

ایکنا ـ برای بررسی وضعیت جامعه مهدوی به غیر از آیات قرآن کریم، به چه منابع موثق دیگری می‌توان استناد کرد؟ 

خوشبختانه از گذشته، کتاب‌های بسیاری درباره موضوع مهدویت از سوی علما و همچنین در سال‌های اخیر نیز آثار خوبی از سوی محققان معاصر نوشته و منتشر شده است که شامل موضوعاتی مانند حوادث قبل و همزمان با ظهور به نام علائم ظهور، علائم شخص امام زمان(عج)، احوال آن حضرت در زمان غیبت، فسادهای روی زمین اعم از فسادهای دینی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، فتنه‌های سال ظهور، کیفیت یاران آن حضرت، سیره و روش امام، وظایف و تکالیف منتظران ظهور در ایام غیبت و ظهور است که مخاطبان ارجمند را به مطالعه‌ آنها دعوت می‌کنیم. 

در این خصوص تذکر نکته‌ای را لازم می‌دانم. در موضوع مهدویت کتاب‌های متفرقه به‌وفور چاپ شده است و صحبت‌های غیرمستند هم فراوان بیان شده و می‌شود که قابل اعتماد نیستند؛ بنابراین به کتاب‌هایی مراجعه کنید که مؤلفان آنها علمای ربانی و یا کسانی باشند که از مکتب ایشان پیروی می‌کنند. از بیانات حضرت امام(ره)، مقام معظم رهبری، علامه طباطبایی(ره)، علامه طهرانی(ره)، آیت‌الله‌العظمی بهجت(ره)، علامه حسن‌زاده آملی(ره)، آيت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی(ره)، علامه جوادی آملی و آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی استفاده کنید.

ایکنا ـ مهم‌ترین چالش دوران ظهور را براساس آیات قرآن تبیین کنید. 

مهم‌ترین چالش دوران ظهور، موضوع اخلاق است. درواقع، انواع و اقسام مفاسد اخلاقی ظهور و تبرج پیدا می‌کند. مفاسدی که ما امروز شاهد آن هستیم، مقدمه‌ای برای آن فسادهای بزرگ و گسترده است. قرآن هم می‌فرماید: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ؛ فساد در دریا و خشکی ظاهر شد، به سبب آنچه دست مردم کسب کرده تا اینکه بچشاند ایشان را اثر بعضی از آنچه عمل کرده‌اند تا شاید برگشت کنند.» (روم/ ۴۱) 

روایاتی هم ذیل این آیه مطرح شده است؛ برای مثال روایتی در جلد ۸۳ بحارالانوار، صفحه ۶۱ آمده که با اوضاع قبل از ظهور تطبیق داده شده است. آنچنان فساد در همه‌ ابعاد و انواعش رایج می‌شود که امام(عج) مردم را به اسلام و قرآن دعوت مجدد می‌کند؛ مثل اینکه بعثت دیگری رخ می‌دهد و پیامبر(ص) مجدداََ ندای «انّی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» سر می‌دهد، با این تفاوت که بر پیامبر(ص) قرآن نازل شد، ولی از سوی همنام و آخرین وصی او قرآن باید ظهور کند. 

ظهور امام(عج)، ظهور قرآن است. امام و قرآن یک حقیقت هستند. این جمله از عالم عارف روشن‌ضمیر دوران ما آیت‌الله بهجت(ره) معروف است که در پاسخ به مشتاقان دیدار ولی‌ عصر(عج) گفته بود: «به قرآن نگاه کنید. نگاه به قرآن، دیدار با امام زمان(عج) است.» بنابراین ابتدای دوره‌ ظهور حضرت را می‌توان مقدمات ظهور قرآن نامید. شاید منظور از روایاتی که می‌فرمایند: «دین جدید، قرآن جدید، آموزش‌های جدید قرآن در مسجد کوفه و...» همین نکته‌ای باشد که به آن اشاره کردیم؛ یعنی همان ظهور قرآن. ان‌شاءالله در مرحله‌ بعد که به دوران حاکمیت مهدوی می‌رسیم، این نکته را بیشتر شرح خواهیم داد.

ایکنا ـ وضعیت قرآن و قاریان قرآن هنگامه ظهور حضرت ولی‌ عصر(عج) چگونه است؟ 

از جمله علائم ظهور، وضعیت قرآن و قاریان قرآن است که در روایات مربوطه ذکر شده و بسیار تکان‌دهنده است: «قرآن، مهجور و متروک شود. به قرآن استخفاف کنند. شنیدن قرآن بر مردم سنگین باشد. غنا و آوازه‌خوانی به قرآن کنند. قرآن را مزامیر خود سازند؛ یعنی مانند تصنیف، آلت غنای خود قرار دهند. جمعی قرآن را برای غیر خدا بیاموزند. قرآن را زینت و زیور کنند. از قرآن مگر رسم آن نماند. قاریان عامل بروند و قاریان فاسق بمانند. قاریان، زیاد و فقها کم باشند. قاریان میل به امرا کنند. قاریان در بین خود یکدیگر را ملامت کنند. قاری، بسیار، ولی عمل‌کنندگان به قرآن کم باشند.» (برگرفته از کتاب مهدی منتظر(عج)، تألیف آیت‌الله محمدجواد خراسانی(ره)، ص ۱۳۱ و ۱۳۲).

ایکنا ـ یکی از مفاسدی که در دوره ظهور رواج می‌یابد، چیست؟

یکی از مفاسدی که در این دوره رواج بسیار زیادی خواهد داشت، غنا، موسیقی و رقص است. «غنا، حلال می‌گردد، آلات ساز و آواز و همچنین موسیقی در حرمین مکه و مدینه ظاهر می‌شود، موسیقی آنچنان رواج پیدا می‌کند که دیگر کسی آن‌ را منع نمی‌کند، علاقه به موسیقی گسترش می‌یابد و آموزش آن نیکو شمرده می‌شود و زن‌های آوازه‌خوانی هستند که لهو و آلات آنها ظاهر است و عابرین بر آن بگذرند.» (برگرفته از منبع قبل، ص ۱۴۵ و ۱۴۶) در موضوع ظهور امام زمان(عج)، خطبه ۱۳۸ و حکمت ۲۰۹ در نهج‌البلاغه هم دلالت می‌کند. ان‌شاءالله در گفت‌وگوی بعد به آنها اشاره خواهیم کرد.

زهراسادات محمدی