چه نتیجه‌ای از قرآن، عقل و روایات درباره نجاست سگ به دست می‌آید؟

به گزارش ایکنا، کرسی نظریه‌پردازی «طهارت سگ در اسلام» با ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین علی رضایی بیرجندی، استاد دانشگاه بیرجند عصر امروز 11 دی‌ماه در دانشگاه بیرجند برگزار شد.

در ابتدای نشست رضایی به ارائه نظریه خود پرداخت و گفت: مسئله‌ای که مطرح می‌کنیم ظاهرش طهارت ذاتی سگ در متون و فرهنگ اسلامی است اما در بحثی که با دوستان داشتیم گفتند این بحث درون‌دینی است ولی به نظر من این بحث درون‌دینی نیست و جهانی است چون الآن در دوره پساپست‌مدرنیسم هستیم. در دوره مدرنیسم مسئله انسان‌گرایی مطرح بود تا به دوره پست‌مدرن رسید که تمایلات انسان حاکم شد و امروز رسما اعلام کردند تمایلات فرد مطرح است آن هم فردی که انسان ربات‌شده است، انسانی که از مهر و محبت در او خبری نیست. در مقابل، نماد اسلام عشق و مهربانی است و در جریان صلح حدیبیه مشخص شد فصل اسلام مهربانی و رحمانیت است.

وی افزود: سگ هم یک مخلوق خداست و باید نسبت به او مهربان باشیم و بحث نجاستش که در اسلام مطرح شده است به معنای ارزشی نیست. این مقدمه را عرض کردم که بگویم فقط در یک دین سگ نجس اعلام شده و آن مکتب یهودیت است و در روایات ما که بر نجاست سگ دلالت دارد رد پای اسرائیلیات مشاهده می‌شود. نکته دوم این است که این بحث، بحث درون‌مذهبی نیست به این دلیل که حنفی‌ها قائل به طهارت ذاتی سگ هستند و وقتی ما طهارت سگ را مطرح می‌کنیم از این جهت جنبه تقریبی پیدا می‌کند. به تعبیر آیت‌الله بروجردی فقه ما حاشیه‌ای بر فقه اهل سنت است و هر جا اهل بیت(ع) می‌دیدند انحرافی وجود دارد اعتراض می‌کردند لذا یکی از مرجحات، مخالفت با فقه عامه است.

دلالت عقل بر طهارت سگ

رضایی ادامه داد: ما ام الحجج را عقل می‌دانیم یعنی اگر خدا را هم می‌پذیریم بر اساس عقل می‌پذیریم. آیا عقل سگ را نجس می‌داند یا پاک می‌داند؟ باید توجه داشت که عقل درباره موضوعات کلی بحث می‌کند نه موضوعات جزئی. اگر سراغ دلالت عقل برویم به قیاس اولویت به طهارت سگ حکم می‌کند. منظور از قیاس اولویت این است که انواع سگ‌سانان که قابلیت تربیت ندارند طبق روایات ما پاک هستند. به چه دلیل انواع و اقسام این خانواده پاک باشد ولی سگی که قابل تعلیم است و همراه انسان است نجس باشد؟ عقل نمی‌تواند این را بپذیرد. البته مسئله ما سگ‌گردانی و سگ آوردن در خانه نیست بلکه بحث این است سگ نجس است یا نجس نیست.

وی تصریح کرد: بعد سراغ قرآن می‌رویم. جایگاه سگ در داستان اصحاب کهف جایگاه مهمی است. قرآن می‌فرماید: «سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ». آیا قرآن درباره نجاست سگ مطلبی گفته یا نگفته؟ در سراسر قرآن جز تعریف و تمجید از سگ نداریم. از جمله آیه‌ای داریم که می‌فرماید: «يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛ از تو مى‌پرسند چه چيزى براى آنان حلال شده است بگو چيزهاى پاكيزه براى شما حلال گرديده و [نيز صيد] حيوانات شكارگر كه شما به‌عنوان مربيان سگ‌هاى شكارى از آنچه خدايتان آموخته به آنها تعليم داده‏‌ايد [براى شما حلال شده است] پس از آنچه آنها براى شما گرفته و نگاه داشته‌اند بخوريد و نام خدا را بر آن ببريد و پرواى خدا بداريد كه خدا زودشمار است».

وی افزود: ما مدعی هستیم این آیه اطلاق دارد و اگر آب دهان سگ نجس بود باید خداوند می‌فرمود باید جای دهان سگ را بشویید و بخورید ولی به طور مطلق گفته است از آنچه حیوان گرفته است بخورید. آقایان می‌گویند این آیه در مقام بیان نیست. اتفاقا اینجا در مقام بیان است لذا دو قید را ذکر کرده است یکی اینکه با نام خدا حیوان را سر ببرید و دوم اینکه تقوا پیشه کنید. برخی می‌گویند اگر اینطور باشد چرا بزرگان این مسئله را نفهمیدند؟ ما می‌گوییم اتفاقا شیخ طوسی در کتاب خلاف قائل است جای گاز گرفتن سگ نجس نیست و به همین آیه استدلال می‌کند.

دلالت اصل طهارت بر طهارت سگ

عضو هیئت علمی دانشگاه تاکید کرد: دلیل بعدی اصل طهارت است. طبق این قاعده اصل این است هر چیزی خدا خلق کرده است پاک است مگر اینکه خلافش ثابت شود. طبق این قاعده اگر شک کردیم یک چیز نجس است یا پاک، اصل طهارت می‌گوید پاک است.

وی افزود: ما عمده روایاتی که درباره سگ داریم و در وسائل الشیعه آمده است به اقسام گوناگون تقسیم کردیم. یک بخش این روایات روایاتی است که تصریح دارد سگ رجس و نجس است. قسم دوم روایاتی است که در آنها چند بار امام فرموده سگ نجس است. قسم سوم روایاتی است که امام می‌گوید از سگ دوری کنید و اگر بدنتان به سگ اصابت کرد بشویید. بعضی جاها می‌گوید اگر اصابت کرد، روی آن موضع آب بپاشید. قسم چهارم روایاتی است که معنای روایت مشکوک است و ظاهرا ناظر به سگ‌های آلوده و هار است. مهمترین قسم که ما روی آن تکیه کردیم روایاتی است که درباره آب دهان‌خورده سگ است و امام می‌فرماید می‌شود با چنین آبی وضو گرفت و غسل کرد.

وی ادامه داد: این روایت می‌رساند جاهایی که گفته شده سگ نجس است به صورت قضیه خارجیه بوده و ناظر به سگ‌های آلوده است و یا اینکه حمل بر استحباب دوری کردن از سگ می‌شود. بعضی در وجه جمع روایت آخر گفتند پاسخ امام ناظر به آب کثیره بوده است ولی آیت‌الله خویی ایراد گرفتند که این جمع، جمع تبرعی است و نوع آب‌هایی که در اختیار مسلمانان بوده آب قلیل بوده است.

مصادره به مطلوب کردید

در ادامه نشست حجت‌الاسلام و المسلمین منصور مظاهری، استاد حوزه و عضو دفتر استفتائات مقام معظم رهبری به نقد نظریه پرداخت و گفت: انسان وقتی وارد فضای استفاده از ادله می‌شود باید خالی الذهن وارد شود نه اینکه یک پیش‌فرضی داشته باشد بعد طبق آن پیش‌فرض بخواهد ادله را بررسی کند. سه نکته اساسی اینجا وجود دارد، یکی استفاده از آیات شریفه است که شما دو آیه را مطرح کردید و فرمودید این دو آیه با نجاست سگ سازش ندارد و در حقیقت دلالتی دارد بر طهارت ذاتی سگ. شما نوشتید آیه نمی‌تواند با نجاست سگ سازش داشته باشد. یکی از آنها ماجرای اصحاب کهف و آیه «وَكَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ» است. متاسفانه شما هیچ دلیلی برای این مدعا اقامه نکردید و کاملا مصادره به مطلوب کردید. این آیه با نجاست سگ چه منافاتی دارد؟ شما خواستید این آیه را در مقابل روایات قرار دهید ولی از آیه هیچ استفاده‌ای در رابطه با طهارت سگ نمی‌شود. در مورد آیه دوم و بحث صید شکارشده شما به اطلاق تمسک کردید. می‌خواهم بپرسم آیا شما به اطلاق آیه تمسک می‌کنید و از اعضای محرم حیوان مثل بیضه هم تناول کنید؟ آیا آیه چنین اطلاقی دارد؟ پس آیه هیچ ربطی به طهارت ندارد. پس از آیات هیچ استفاده‌ای در مورد طهارت و نجاست سگ نمی‌شود.

وی افزود: شما وقتی وارد روایات شدید خواستید روایات را به چالش بکشید. اساس بحث همین‌جا است. در مقام نقد روایاتی که دلالت بر نجاست سگ دارد چند چالش مطرح کردید، از جمله اینکه رجس و نجس در این روایات به معنای نجاست ظاهری است یا نه. اشکال دیگر شما این است که این روایات از اتقان برخوردار نیست. این حرف از شما عجیب است! چطور فرمودید این سندها از اتقان برخودار نیست؟ در همین روایات گفته شده ظرفی که سگ دهان زده را خاکمال کن و بعد آن را آب بکش. این روایات صریحا دلالت بر نجاست سگ دارند.