4 دستور قرآن برای مواجهه با ناملایمات خانوادگی

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم، شب گذشته 18 آذر ماه با محوریت سوره تغابن در فضای مجازی برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ»

ترجمه: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد در حقيقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمايند از آنان بر حذر باشيد و اگر ببخشاييد و درگذريد و بيامرزيد به راستى خدا آمرزنده مهربان است اموال شما و فرزندانتان صرفا [وسيله] آزمايشى [براى شما]يند و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است.

بعد از اینکه خداوند راهکار وصول به عبودیت را مطرح کرد که در کلمه گرانسنگ «اطاعت» است علت لزوم اطاعت را هم مطرح کرد. علت اینکه اطاعت خداوند قطعی است این است که خداوند آفریدگار وجود انسان است. در این مسیر مهمترین عناوینی که می‌تواند اثبات اطاعت کند مقوله توکل است به همین خاطر فرمود: «وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ».

به اینجا که رسید بنا شد حضرت احدیت به موانع مسیر اطاعت اشاره کند. انسانی که می‌خواهد به کوی عبودیت پای بنهد به موانعی در زندگی برمی‌خورد که نمی‌گذارند انسان متصف به صفت بندگی باشد. از جمله این موارد این است: «إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ». تعلقاتی که در وجود انسان دارد مهمترین موانع بین خدا و انسان است. خداوند در این دو آیه به دو مصداق اشاره می‌کند یکی ازواج و یکی اولاد. ما در بیش از شش هزار آیه قرآن چیزی به نام شان نزول نداریم ولی در مورد بسیاری از آیات شان نزول بیان شده. کار شان نزول این نیست که تمام آیه را بازگو کند بلکه مسیر آیه را روشن می‌کند و این برای فهم بهتر از آیه شریفه خوب است. در مورد این آیه، این شان نزول بیان شده است که وقتی پیامبر(ص) به مدینه هجرت کردند، مکیان اجازه خروج از مکه را به مسلمانان نمی‌دانند و اگر کسی می‌خواست از مکه برود باید تمام اموالش را در مکه می‌گذاشت. وقتی برخی از مسلمانان این تصمیم را گرفتند همسران و فرزندانشان مانع می‌شدند. در اینجا آیه شریفه نازل شد. مراد از عداوت در آیه مانع شدن برای تقرب به خدای سبحان است.

جذب حداکثری و دفع حداقلی

در قبال مواجهه با این موانع چه باید کرد؟ آیه چهار دستور می‌فرماید. اول «فَاحْذَرُوهُمْ». حذر به معنای مراقب جدی بودن نسبت به آسیبی است که ممکن است پیش بیاید. وقتی انسان به موضوعی توجه کند می‌تواند برای آن چاره‌اندیشی کند. سه راهکار بعدی چنین است: «إِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»، ما باید در روابط انسانی مبنایمان بر جذب حداکثری و دفع حداقلی باشد. این سیاست پیامبر(ص) بوده است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ» یعنی ای پیامبر به سبب رحمتی که خدا به تو داده حالت نرمش و عطوفت داری و اگر غیر این بودی دفع حداکثری می‌کردی و جذب حداقلی. این آیه از مهمترین و مدیریتی‌ترین آیات شریفه قرآن است. پس مبنای نبی مکرم(ص) این بوده است.

اگر با زن یا شوهر یا فرزندانی مواجه شدیم که سبک زندگی آنها انسان را از خداوند دور می‌کند و به دنیا نزدیک می‌کند چه باید کرد؟ گذشته از مراقبت و پیشگیری چه باید کرد؟ آیه سه نکته را مطرح می‌کند؛ اول «عفو» است. عفو به معنای مقابله به مثل نکردن و پیگیری نکردن است. آیه می‌فرماید بنا نیست شما مقابله به مثل کنید و محیط خانه را به میدان جنگ بدل کنید بلکه باید کار دیگری انجام دهید. پس ابتدا باید نگاه را اصلاح کرد و نگاه، نگاه عفو باشد نه جنگ و ستیزه کردن.

اول عفو، دوم صفح

به دنبال عفو، امر به صفح می‌شود. گاه ما یک نفر را می‌بخشیم اما کاری که کرده را فراموش نمی‌کنیم و همیشه خاطره آن را در دل خودمان داریم. نتیجه این می‌شود هر وقت با آن فرد مواجه می‌شویم چیزی که ابتدا به ذهنمان می‌آید همان خاطره است و خود این خاطره موجب می‌شود رفتار من با او فرق کند. تا زمانی که این خاطره در ذهن می‌ماند این اثر سوء را دارد. صفح به این معنا است که آن عمل را به تمام معنا از صفحه دل و ذهن پاک کنید. از مهمترین حجاب‌ها و موانعی که نمی‌گذارد انسان طعم شهود درونی را بچشد و لذت‌هایی را در ارتباط با خداوند درک کند همین کینه‌ها و بغض‌های درونی است. پس صفح یعنی انسان از دل برون می‌برد و بر زبان هم جاری نمی‌کند و کنایه‌ای هم بر زبان نمی‌آورد: «وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ».

کار سوم که باید انجام دهیم «غفران» است، غفران به معنای پوشاندن است. استغفار به معنای آمرزیدن نیست. پیامبر(ص) فرمود من هر روز هفتاد بار استغفار می‌کنم. پیامبر(ص) که معصوم بود از چه استغفار می‌کرد؟ اسغفار یعنی طلب زیر چتر حمایت و پوشش خداوند رفتن. زیر پوشش خدا قرار گرفتن گاهی به این معنا است که گناهان آمرزیده شود، گاه به این معنا است که توفیقات ما افزوده شود.

پس دستور آیه این است؛ همسر یا فرزندی که راه اشتباه می‌رود و مانع تقرب شما به خدا می‌شود را تحت پوشش خود بگیرید و آنها را یاری کند. در روایات داریم خداوند رحمت می‌کند پدر و مادری که فرزند خود را در مسیر نیکی و احسان کمک می‌کند.

در نتیجه خداوند هشدار می‌دهد که مراقبت این آسیب باشید و در نهایت ابتدا نگاه عفو و منع پیگردی داشته باشد، دوم اینکه آن خاطره را از دل و ذهن خود بیرون کنید و سوم اینکه همسر و فرزند را تحت چتر حمایتی و تربیتی خود قرار دهید.