مشارکت‌جویی مردم در حکمرانی مسئولانه و عادلانه اجتناب ناپذیر است
علی‌اصغر پورعزت، رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران تاکید کرد: حکمرانی عادلانه ویژگی‌هایی از جمله ایجاد امنیت کامل و رفاه نسبی برای مردم دارد.
به گزارش ایکنا، علی‌اصغر پورعزت، رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران، امروز، 28 آبان ماه در نشست علمی «تصویرپردازی از حکمرانی عادلانه برای ساخت واقعیت آینده»، با بیان اینکه تصویرپردازی روشی برای ساخت آینده است و داشتن آن هم الزامی است، گفت: این تصویر ممکن است به صورت سریع و نامحسوس در اختیار افراد باشد یا آگاهانه آن را انتخاب کنند و یا به آنها القاء شود.
وی با بیان اینکه جامعه با حضور افراد مختار انسانی ایجاد می‌شود، افزود: افراد باید دلیلی برای پذیرش سیستم حکمرانی یا عدم پذیرش آن داشته باشند یعنی دولت و ملت دائما یکدیگر را شکل می‌دهند و به این صورت واقعیت اجتماعی با حضور آحاد و سیستم‌های قوام‌دهنده ایجاد می‌شود.
پورعزت با بیان اینکه تصویرپردازی مهم است زیرا برای شکل‌دهی جوامع پیچیده و ساخته شده از آحاد متعدد راهی جز این نیست که آنها متقاعد شده و به سمت و سوی خاصی حرکت کنند، گفت: تصویرپردازی نقشه را نشان می‌دهد و ممکن است انفعالی، فعال، همنوا، فوق فعال و آشفته باشد؛ در انفعال افراد معمولا موضع چندنی ندارند و هر چیزی پیش آید می‌پذیرند و خیلی برایشان مهم نیست. در رویکرد فعال، افراد در ساخت واقعیات مداخله دارند ولی خودشان چندان تصویرساز آینده نیستند، در رویکرد فوق فعال به ساخت آینده می‌اندیشند و نقش ایفا می‌کنند و رویکرد آشفته هم برای کسانی است که ادعای زیادی دارند ولی در عمل به کارهای کوچک دست می‌زنند.
وی با اشاره به مفهوم حکومت، تصریح کرد: حکومت با صدور فرمان شناخته می‌شود و در سلسله مراتب خود از مالیات گرفته تا تجهیز نیروی نظامی و جنگ، پرداخت یارانه‌ها و ایجاد تنگناهای اقتصادی یا پاداش اقتصادی اعمال قدرت می‌کند و اینها ابزار اعمال قدرت هستند.
مشارکت‌جویی مردم اجتناب‌ناپذیر است
وی با بیان اینکه مدیریت، تاکید بر مهارت ماهرانه پدیده‌ها دارد، و تا حدود زیادی تحت تاثیر اداره است، اظهار کرد: حکمرانی واژه‌ای متفاوت با اداره، مدیریت و حکومت است و نگاهی جامع به پدیده اجتماع دارد و از مقررات‌گذاری تا مسائل دیگر را شامل است؛ در حکمرانی افراد برانگیخته می‌شوند تا با نظام همراهی کنند بنابراین مشارکت‌جویی و درگیری ذینفعان ویژگی اجتناب‌ناپذیر است و به عبارتی حکمرانی، مسئولیت‌پذیر و جامع‌نگر است.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: اگر بخواهیم حکمرانی را به عدالت معطوف کنیم باید تعریفی از عدالت داشته باشیم که مردم آن را بپذیرند؛ یعنی مردم امنیت کامل و رفاه نسبی برای مشارکت اجتماعی داشته باشند در این شرایط اگر رویکرد، حق‌مدار باشد و فقط یکی از آحاد جامعه دچار رنجی شود که خودش قادر به رفع آن نباشد مانعی در برابر عدالت اجتماعی تلقی خواهد شد. در رویکرد حق‌مدار آزادی و برابری وجود دارد و ریشه آن مبتنی بر توحید است؛ همه آزاد آفریده شده‌اند و هر کسی حقی و تکلیفی هم در برابر حق دارد و هیچ کسی حق ندارد در برابر پیشرفت دیگران مانع ایجاد کند.
تفاوت تصویرپردازی القایی و بصیرت‌بخشی
پورعزت با بیان اینکه تصویرپردازی می‌تواند القایی یا بصیرت‌بخش باشد، افزود: در روش القایی سیستم سعی می‌کند با فریب و اغوای دیگران آنها را به کاری وادار کند ولی رویکرد بصیرت‌بخش، مردم را آگاه می‌کند تا خودشان کاری انجام دهند. مثلا وقتی گفته شود که بحران تورم در پیش است در حقیقت به مردم القاء می‌شود که به بازار هجوم بیاورند و جنس بخرند و القاگر با این شیوه، برای آینده، تصویرپردازی تورم‌زا دارد ولی رویکرد بصیرت‌بخشی می‌گوید اگر می‌خواهی به پیشرفت برسی نباید در مقطعی به بازار هجوم بیاوری و گرانی و تورم ایجاد کنی.
رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران اضافه کرد: در روش القایی معمولا هیجان‌سازی وجود دارد ولی رویکرد بصیرتی، دانش‌مبنا و مبتنی بر آگاهی و افزایش قدرت انتخاب افراد است، ممکن است در زندگی عادی و در یک اداره با دستوردادن افراد را به کاری وادار کنیم ولی آیا در محیط شهری و در سطح یک کشور که مردم کارمند و کارگر ما نیستند آیا چنین کاری ممکن است؟ مسئولان خادم و خدمتگزار مردم هستند و فعله آنها هستند و طبق قرارداد اجتماعی باید تابع مردم باشند ولی چون مردم یک واژه مبهم است مثلا شهردار می‌گوید من خادم مردم هستم ولی وقتی تک تک آنها با شهردار روبرو شوند رفتار عکسی از سوی شهرداری صورت بگیرد.
تفاوت رویکرد برخی مسئولان در قبل و بعد از انتخابات
وی افزود: وقتی شعار تبلیغاتی و انتخاباتی می‌دهند خود را خادم مردم می‌دانند ولی در مواجهه با تک تک مردم به آنها امر و نهی می‌کنند. بنابراین تصویرپردازی مانند یک اسلحه است که در راه مثبت و منفی می‌تواند به کار رود از این رو در شرایط کنونی باید رویکرد واقع‌نگرانه داشته باشیم و تصویرپردازی هم دقیقا بیان ضرورت‌هایی است که ممکن است ایجاد شود و یا تصویر مواردی است که می‌تواند موجب فروپاشی یا تعالی کشور شود.
وی با تاکید بر اینکه بدون برخورداری از حمایت عامه نمی‌توانیم کار زیادی انجام دهیم و تک تک مردم هم مهم هستند، افزود: اگر همه آنها درک نشوند مشکلات باقی خواهد بود؛ زمانی کسی می‌تواند اعمال قدرت کند که دیگران آن را بپذیرند ولو او دیکتاتوری مانند هیتلر باشد؛ مردم برای اطاعت‌کردن دلیل می‌خواهند و برای سر باز زدن هم همینطور و اگر مردم احساس کنند منافع آنها تضمین نمی‌شود یا بی تفاوت خواهند شد یا درصدد براندازی خواهند بود. بنابراین واقعیت این است که اگر مردم نباشند و نپذیرند هیچ حکومتی اعم از خردورز و دانش‌محور و پادشاهی و حق‌مدار برپا نمی‌شود.
پورعزت بیان کرد: امام علی(ع) در فرمایشاتی نورانی به این مضمون فرمودند: عامه مردم ستون دین و ساز و برگ در برابر دشمنان، هستند و توجه باید بیشتر به سمت منافع آنان متمرکز شود و برای جلب رضایت مردم نیاز به تصویرسازی از واقعیت آینده داریم؛ مراحل تصویرپردازی هم شامل؛ بصیرت‌بخشی و متقاعدسازی عامه مردم، ظرفیت‌آفرینی و جلب مشارکت اجتماعی است بنابراین مسیر مبتنی بر آگاه‌سازی آحاد جامعه است برخلاف روش القایی که فقط دنبال فریب و اغواست.
تهدید در حکمرانی عادلانه جای ندارد
استاد دانشگاه تهران گفت: در سیستم حکمرانی عادلانه وحشت و ارعاب و تهدید و ترس معنا ندارد، در دین ما ترور و ایجاد وحشت همواره ممنوع بوده و عوامل مخل امنیت در داخل و خارج سیستم باید طرد شوند. امنیت از دستاوردهای مهم حکومت‌های حق‌مدار و سالم است. برخی افراد دلایلی برای اقتدار خود بیان می‌کنند ولی ابتذال در سلطه‌جویی در سخنان آنها بارز و مشهود می‌شود و چنین افرادی نباید در نظام جایگاهی داشته باشند. رفاه‌گرایی و مهار فقر و درماندگی هم از مولفه‌های یک جامعه حق‌مدار و حکمرانی عادلانه است زیرا در جامعه‌ای که مردم به خاطر فقر همراهی کنند، حق هرگز برپا نخواهد شد و عدالت هم جاری نمی‌شود.
رئیس پژوهشکده حکمرانی دانشگاه تهران با بیان اینکه امام علی(ع) به نقل از پیامبر(ص) فرمودند که در جامعه اسلامی و حق‌مدار، ضعیف باید بتواند حق خود را بدون لکنت زبان از قوی بازپس بگیرد، اضافه کرد: بیچارگی و درماندگی باعث همراهی‌های استیصال‌وار خواهد شد. همچنین وقتی افراد بدون منطق و خرد و آگاهی تبعیت کنند تبعیت آنها ارزشمند نخواهد بود و در سیستم حق‌مدار شایسته نیست که سوار جهل مردم شوند بنابراین اقدام جمعی و جلب مشارکت و برانگیختگی عامه و درک واقعی شرایط جامعه و مهار و مدیریت عوامل مخرب از ویژگی‌های حکمرانی عادلانه و خردورزانه است.
پاسخگویی مسئولان در حکمرانی عادلانه
پورعزت افزود: وقتی ما واقع‌گرا باشیم همه در جامعه اسلامی باید پاسخگو باشند و این پاسخگویی سبب می‌شود که کسی به راحتی مسئولیتی را نپذیرد مثلا عثمان بن حنیف می‌تواند زندگی عادی خوبی داشته باشد ولی وقتی حکمران می‌شود حق ندارد یک وعده غذا با ثروتمندان بخورد و وقتی خورد مورد شماتت امام علی(ع) قرار می‌گیرد؛ عثمان بن حنیف انسان بزرگی بود برخلاف اینکه برخی او را دست کم می‌گیرند، او در مواجهه با بیت‌المال برخلاف برخی مسئولان ما سختگیر بود. متاسفانه گاهی یک وزیر و مسئول با رفتارش سبب می‌شود تا منافع ملی ما در دریای خزر از دست میرود و همچنان آن مسئول باقی است در صورتی که یک مسئول باید حتما در امور عمومی، پیامد خسارات را جبران کند.
وی با تاکید بر اینکه همیشه اگر رویه‌های عادلانه رعایت شود امید دستیابی به عدالت بیشتر خواهد بود، ادامه داد: ما در فضای اجتماعی نمی‌توانیم عدالت را در همه موارد محقق کنیم ولی باید تلاش کنیم تا عدالت ایجاد شود.
پورعزت در پاسخ به این سؤال که در مواردی مانند حجاب ممکن است مردم همراهی نکنند آیا حکومت اسلامی وظیفه‌ای ندراد، اضافه کرد: امام معصوم(ع) هم وقتی مردم به او مراجعه نکنند تکلیفی ندارد ولی وقتی مردم به او مراجعه کنند، وضع متفاوتی خواهیم داشت؛ اینکه امام علی(ع) فرمودند مردم ستون دین هستند به همین دلیل است و اگر این را نپذیریم و انکار کنیم آیا چیزی برای جایگزینی خواهیم داشت؟ آیا قابل دفاع است؟ مثلا در حکومت صفویه هم تلاش شد تا به نام دین حکومت کنند ولی آیا واقعا دینی بود؟ علمایی هم حضور داشتند و نظارت می‌کردند ولی آیا رفتار حاکمان صفوی تناسبی با رفتار اهل بیت(ع) داشتند بنابراین نقش مردم را نمی‌توانیم نفی کنیم. حتی در قرآن فرموده است تا مردم را به قسط برانگیزانند یعنی مسئولان بدون مردم نمی‌توانند کاری از پیش ببرند.
انتهای پیام
