نقش زنان در واقعه عاشورا چقدر و چگونه بود؟
ناهید طیبی، استاد جامعة الزهراء(س)، گفت: زنان در ماجرای کربلا در سه مقطع زمانی قبل، حین و بعد از عاشورا نقش‌آفرینی‌های مختلفی داشتند، از شهادت در رکاب امام حسین(ع) گرفته تا کسانی که مقدمه‌ساز در تربیت نیروهای امام حسین(ع) بودند.
به گزارش ایکنا، ناهید طیبی، استاد جامعة الزهراء(س)، شامگاه 27 مردادماه در نشست علمی «گونه‌های نقش زنان در عاشورا» که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: شهید مطهری جمله‌ای دارد که می‌توان آن را یک اصل دانست، او گفته است واقعه عاشورا یک حادثه مذکر مؤنث است یعنی بخش‌هایی از عاشورا توسط زنان و بخش‌هایی توسط مردان ایجاد شده است و هر کدام نقش خود را خلق کرده‌اند.
وی افزود: امام با علم به شهادت، زنان را دنبال خودشان بردند یعنی نقش زنان مکمل نقش‌های مردان بوده است حتی گفته شده برای رسواسازی بنی امیه و جلوگیری از انحراف امت و تحریف حقیقت، حضرت زنان و کودکانشان را بردند؛ کودکان حاضر در کربلا، چند نسل بعد را ارتزاق علمی و از انحراف ممانعت کردند.
استاد حوزه علمیه خواهران بیان کرد: یکی از نقش‌های زنان این بود که باید پیام عاشورا به دیگران منتقل می‌شد تا حلقه حماسه عاشورا تکمیل شود و در کنار آن اساسا در میان اعراب آن زمان، رسم بر این بود که زنان مخصوصا همسران و خواهران در هر جنگی همراه مردان بودند. البته حضرت، زنان بنی هاشم و عبدالمطلب را همراه نبردند و فقط همسران و خواهران و دختران حضرت بودند.
خطبه‌های زینب(س) لذت پیروزی را از بنی امیه گرفت
طیبی تصریح کرد: بنت الشاطی نکته جالبی مطرح کرده و گفته که خطبه‌های حضرت زینب(س) لذت پیروزی را از یزید و ابن زیاد گرفت و این هم می‌تواند یکی از دلایل حضور زنان باشد. اگر زنان در کربلا نبودند و نقش‌های مقدماتی و به خصوص نقش‌های بعد از واقعه را ایفا نمی‌کردند امروز عاشورا این طور به دست ما نرسیده بود. مثلا 63 روایت در منابع اهل سنت درباره سکینه بنت الحسین وجود دارد و تلاش شده به تخریب چهره ایشان در قالب اختلاط با نامحرم و بی حجابی و ازدواج مکرر بپردازند تا بتوانند خانواده امام(ع) را خارجی معرفی کنند و اگر زنان نبودند چنین تحریفات شدیدی رخ می‌داد.
عضو دانشنامه زنان با بیان اینکه نقش چیزی است که انسان می‌تواند از آن انصراف دهد، توضیح داد: مثلا ام وهب می‌توانست چنین کاری کرده و دست فرزندش را بگیرد و بروند به زندگی عادی خود ادامه دهند ولی او به خاطر باور و اعتقاد به امام زمانش چنین کاری نکرد. معمولا ایفای نقش مثبت با خوشحالی روانی و روحی همراه است و اگر ام وهب جاودانه شد به خاطر ایفای درست نقش خودش بود. کما اینکه عدم ایفای نقش مثبت سبب تشتت روحی و روانی و بهم ریختن آرامش فرد می‌شود.
طیبی اضافه کرد: در تعریف نقش اجتماعی گفته‌اند رفتاری است که از فردی که دارای موقیعت خاصی است سر می‌زند و با توجه به سن و جنس متفاوت خواهد بود. نقشها گاهی محول هستند مانند نقش زینب کبری(س) ولی برخی نقشها، محقق است یعنی فرد در موقعیتی قرار گرفته و براساس آن این نقش را ایفا می‌کند. گاهی نقشها تشویقی و گاهی مشارکتی است مثلا جهاد بر زن واجب نیست ولی چند بانوی شهید داریم زیرا در موقعیت خاصی قرار گرفتند و بهترین تصمیم را گرفتند.
مدیریت سوگ و بحران از سوی زنان در عاشورا
طیبی با بیان اینکه مدیریت سوگ و بحران از مهمترین نقش‌های زنان در کربلاست، تصریح کرد: ترویج و تعمیق پیام عاشورا از مهمترین نقش‌هایی است که در کربلا بر دوش زنان گذاشته شد. تاکید من بر این است که عمق‌بخشی به پیام عاشورا هنری است که فقط از عهده زنان برمی‌آمد؛ اگر پیام‌هایی که زنان بعد از عاشورا منتقل کردند با مردان مقایسه شود خواهیم دید نوع عزاداری‌های زنانه و تعمیق پیام عاشورا اثرگذارتر و مؤثرتر از مردان بوده است.
عضو هیئت علمی جامعه الزهراء(س) با بیان اینکه 5 نقش در سه زمان یعنی قبل و حین و بعد از عاشورا رخ داده است، اضافه کرد: اینکه چند زن در کربلا بودند مهم نیست بلکه نقش زنان پیرامون این حادثه مهم است زیرا برخی زنان در کربلا نبودند ولی نقش‌آفرینی مثبتی کردند. ام البنین و لیلا مادر علی‌اکبر(ع) در کربلا نبودند ولی فرزندانی تربیت کردند که الگو شدند.
وی با بیان اینکه بعضی نقشها، فردی و برخی گروهی است، افزود: زنان بنی هاشم وقتی ماجرا را شنیدند لباس سیاه و خشن بر تن کردند و به عزاداری گروهی پرداختند یا حرکت زنان بنی اسد؛ البته زنان بنی اسد سه دسته بودند، برخی طرفدار امام حسین(ع)، برخی طرفدار حرمله و برخی هم بی طرف بودند. زنان طرفدار امام حسین(ع) بیل و کلنگ بر دست گرفته و رفتند تا اینکه شهدای کربلا را به خاک بسپارند و مردان آنها هم تحریک و ترغیب شدند. الان هم مراسمی هست که زنان با ابزاری چون بیل و کلنگ و ... از حرم امام حسین(ع) به سمت حرم مطهر ابوالفضل(ع) حرکت می‌کنند که در واقع نماد حضور زنان بنی اسد است.
قیام زنان حلب در حمایت از اهل بیت(ع)
طیبی بیان کرد: موضوع دیگر بحث درة الصدف، دختر عمربن عبدالله انصاری است که همراه با 50 تا 70 نفر از زنان قیامی راه انداخت و وقتی سر مبارک به حلب رسید قصد داشتند آن را در همان شهر دفن کنند و اجازه ندهند که اهانت بیشتری صورت بگیرد و برخی قبایل هم به آنها کمک کردند، البته چون جبهه مقابل به لحاظ عده و عده بیشتر و قویتر بودند موفق نشدند. آل ابی سفیان هم گروه دیگری بودند که لباس نو را از تن درآورده و لباس کهنه بر تن کردند و به ماجرای کربلا معترض شدند.
وی اضافه کرد: زنان بنی عقیل هم گروه دیگری از زنان مانند ام هانی، اسماء و زینب و ... بودند که بعد از عاشورا کنار مقبره مطهر پیامبر(ص) رفتند و عزاداری‌های معنادار و تاثیرگذاری انجام دادند. اشعاری که در این عزادرای می‌خواندند دقیقا مبارزه با ظلم در راس این مراسم بود. حرکت دیگر قیام زنان در جریان حرکت مختار بود.
استاد حوزه علمیه خواهران افزود: زنان کوفی هم بعد از عاشورا دست به حرکتی قیام‌گونه زدند، مروج الذهب مسعودی گزارش کرده که پس از خلع عبیدالله بن زیاد از امارت کوفه، سیاسیون کوفه شور و مشورت کردند تا امیری انتخاب کنند و تصمیم گرفتند عمر سعد را انتخاب کنند ولی جمعی از زنان بنی همدان، نخعی و ... فریادزنان و گریه‌کنان وارد مسجد شدند و به این ماجرا معترض شدند و علت هم نقش عمرسعد در عاشورا بود و موفق هم شدند.
عزاداری زنان در دوره ال بویه
طیبی با بیان اینکه در دوره آل‌بویه هم زنان در روز دهم محرم روی خود را سیاه و در بازار بغداد به صورت هروله‌کنان راه می‌رفتند و شکل جدیدی از عزای حسینی را ایجاد کردند، تصریح کرد: نکته‌ای که به نظر بنده نیازمند تحقیق و تامل است موضوع خداحافظی ویژه امام حسین(ع) با بانوان بنی عبدالمطلب در مدینه است؛ نقل شده که وقتی امام قصد کردند از مدینه خارج شوند، خود زنان بنی عبدالمطلب نزد امام(ع) آمدند و اجتماع نوحه‌خوانی تشکیل دادند. این گزارش نشان می‌دهد که ماجرای کربلا از قبل در بین مردم مدینه به عنوان پیشگویی مطرح بوده است. زنان به امام(ع) گفتند از مرگ کناره بگیر ولی وقتی عاشورا رخ داد این زنان از فرهنگ عاشورا حمایت کرده و پیام حسینی را نشر دادند.
وی افزود: در بین زنان کربلا زنی به نام عاتکه دختر زید بن عمر، همسر امام حسین(ع) بود. این بانو کسی است که برای اولین بار بعد از شهادت امام، دشمنان را لعن کرد و بعد از شهادت امام(ع)، خواستگاران زیادی داشت ولی او قبول نکرد و فرمود: ما کنت اتخذ هما بعد رسول الله؛ یعنی من نمی‌خواهم بعد از رسول خدا هیچ پدرشوهری داشته باشم. این سخن ساده به نظرم عمق زیادی دارد. گفتمان سقیفه خیلی تلاش کرد تا حسنین(ع) را فرزندان رسول الله جا نیندازند ولی این سخن عاتکه، دقیقا بر ضد گفتمان سقیفه بود.
نقش ام سلمه و دلهم در عاشورا
طیبی با بیان اینکه ام سلمه تلاش زیادی کرد که امام(ع) به کربلا نروند و گفت که از جدت شنیدم که تو شهید خواهی شد، اضافه کرد: ممکن است در اینجا این بحث پیش بیاید که امام با وجود علم به شهادت چرا رفتند و پاسخ این است که امام باید به تکلیف عمل می‌کرد یعنی اگر موفق به تشکیل حکومت بودند که بهتر و اگر هم نشد انجام وظیفه کرده است.
وی ادامه داد: دُلهم هم از جمله زنانی است که نقش‌آفرینی عجیبی در ماجرای کربلا داشت و شوهرش را تشویق به حمایت از امام کرد. زن دیگر همسر اسید حضرمی است که مسلم در خانه آن زن مستقر شد ولی فرزندش جاسوسی کرد و مسلم را به شهادت رساندند و آن زن هم توسط حکومت دستگیر و کشته شد. ماریه بنت سعدبن مرقس هم زنی است که همسر و فرزندش در جمل کشته شده بود و در عاشورا نقش‌آفرینی داشت. وی منزلش را تبدیل به حوزه علمیه کوچکی کرده و قرآن و حدیث آموزش می‌داد و 5 تن از شهدای کربلا از این منزل به خدمت امام در کربلا رفتند.
وی افزود: پیرزنی که به طفلان مسلم پناه داد باز نمونه دیگر زنان زمینه‌ساز عاشورایی بودند. البته نقش اصلی بر عهده حضرت زینب(س) و حین و بعد از عاشورا بود. همچنین زنانی چون، همسر مسلم بن عوسجه و ام وهب، مادر عمربن جناده و مادر کلبی و ... هم به حمایت از امام حسین(ع) پرداختند. زنی که در عاشورا شهید شد ام وهب بود که بالای سر همسر شهیدش حاضر شد و با عمودی که غلام شمر بر سر او زد به شهادت رسید.
انتهای پیام
