تجربه حال خوب با راهنمایی امام سجاد(ع)

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای افتتاح که شب گذشته، ۱۵ فروردین به همت «دپارتمان درمان  معنوی خداسو» از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: معمولاً می‌گوییم انسان یک بُعد جسمانی و یک بُعد معنوی دارد، در مورد بُعد معنوی و طبیعی بحث‌های زیادی شنیدیم و در خصوص آن صحبت شده است. حال از زاویه دیگر و ساده‌تر به آن نگاه می‌کنیم و امیدواریم بحث امشب به ما انگیزه بدهد که به فضای معنوی خود اهمیت بیشتر دهیم.

وی ادامه داد: همان‌طور که می‌دانید ۲ بُعد جسمانی و معنوی، معنای دوگانگی نمی‌دهد یعنی به‌عبارت‌دیگر خداوند متعال انسان را طوری طراحی کرده است که هر یک از این ابعاد وجوه مختلف دارند و سلامت انسان در گرو انسجام این ۲ بعد است؛ حال باید ببینیم که انسجام این دو بُعد چگونه اتفاق می‌افتد. بین ابعاد وجودی و سلامت روانی و معنوی، انسجام وجود دارد و عدم انسجام به معنای عدم سلامت روانی است.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: قوانین ابعاد جسمانی و معنوی انسان متفاوت است. حال این سؤال پیش می‌آید که تفاوت قوانین یعنی چه؟ زمانی که عقل طبیعی و فطری را بررسی کنیم، می‌بینیم دنیای ذهنی ما چگونه است. یک فرضیه مطرح است که اگر مغز ۸۰۰ سال عمر کند و شبانه‌روز در حال ضبط اطلاعات باشد، تمامی اطلاعات را ضبط خواهد کرد و گفته می‌شود که دنیای معنوی و ذهنی نامحدود است اما بر اساس استدلال عقلی این دنیا نمی‌تواند نامحدود باشد و ما حد آن را نمی‌شناسیم. عرصه دنیای عینی و ظاهری معلوم است و شامل حوزه دید و شنیداری می‌شود برای همین است که صدای زیر و بالای یک فرکانس خاص را نمی‌شنویم.

وی افزود: نکته بعدی و مهم این است که هر چیزی که در دنیای طبیعی و عینی می‌بینیم گذراست؛ یعنی اگر وقتی را با کسی بگذرانیم بعد از اتمام آن زمان دیگر آن را نمی‌بینیم اما هر چیزی که در دنیای ذهنی و معنوی ما ذخیره شود، ماندگار است و هرگز از بین نمی‌رود. حتی صدایی که یک جنین بعد از ۱۶ هفتگی در شکم مادر می‌شنود در مغزش ضبط می‌شود. بنابراین بسیاری از صداها و تصاویر در قسمت معنوی ذهن ما ثبت شده است.

جان‌بزرگی تصریح کرد: حال این سؤال پیش می‌آید که اثر ثبت صداها و تصاویر در قسمت معنوی ذهن چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که در دنیای عینی و ظاهری یک رفتار تمام می‌شود و اثر آن نیز می‌تواند محدود باشد و از بین برود اما در دنیای باطن اینگونه نیست. یعنی اگر کسی در دوران کودکی به ما حرفی زده و ناراحت و یا خوشحال شده باشیم، به لحاظ روانی اثر آن باقی است و از بین نمی‌رود.

وی بیان کرد: تمام آرزوی روانشناسان در طول تاریخ این بوده است که بتوانند اثر اعمالی که از دنیای عینی به دنیای ذهنی رسوخ پیدا می‌کنند را از بین ببرند، بنابراین در ذهن ظاهری همه‌چیز فانی و در ذهن معنوی باقی است، وقتی تصویری را می‌بینید آن اثر وجود دارد. برای مثال مطالعه می‌کنید و هم‌زمان فیلمی پخش می‌شود بنابراین گفتگوهای فیلم را از مغز وارد ذهن می‌شود و اثر آن باقی می‌ماند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: همه ما این را لمس می‌کنیم و می‌دانیم ظلمی که ۴۰ سال پیش در حق ما شده است اثر آن در ذهن ما باقیست و کافی است تداعی صورت گیرد تا آن روز برای ما زنده شود. اثر دنیای طبیعی بر دنیای معنوی و ذهنی اثر ماندگاری است اما عکس آن صادق نیست؛ به عبارت دیگر وقتی تصمیم می‌گیریم که در ماه مبارک کاری را انجام دهم، یک محرک می‌تواند ذهن انسان را منحرف کند.

وی مطرح کرد: گاهی برخی از مراجعه‌کنندگان می‌گویند که آیا می‌توان غم از دست دادن عزیزی را از دل خارج کرد؟ ولی در پاسخ باید بگوییم قوانین دنیای ذهن ظاهری و معنوی با هم متفاوت است؛ برای این است که گاهی دلمان می‌خواهد اعمال نیک و درست را دنبال کنیم و هر لحظه به یاد خدا باشیم اما وقتی پای ما به زمین می‌رسد آن را فراموش می‌کنیم.

جان‌بزرگی اضافه کرد: از سویی دیگر ذهن ما را رها نمی‌کند و دل ما حتی برای از دست رفته‌های کوچک می‌سوزد؛ البته این بدان معنا نیست که همیشه محتویات ذهنی ما جلوی چشم ما باشد اما در ذهن ما است و برای همین است هنگام خوابیدن خواب‌های عجیب و غریب می‌بینیم چون همه چیز در ذهن باقی است.

وی متذکر شد: در دنیای عینی و ظاهری قدرت انتخاب ما بیشتر است اما در دنیا ذهن این قدرت را نداریم که تصویری به ذهن ما نیاید، برای همین وقتی دلمان می‌خواهد برخی خاطره‌ها را فراموش کنیم گاهی آن‌ها را در خواب آن را می‌بینیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: یک سؤال پیش می‌آید و آن این است که آیا دنیای باطنی که از آن صحبت می‌کنیم همان آخرت و معاد نیست؟ ذهن معنوی می‌تواند چیزهایی که ندیده باشد را تجسم کند برای مثال ما انسان‌ها هیچ‌وقت غول ندیدیم اما همیشه از آن می‌ترسیم. چه می‌شود که یک حرف و عمل در ذهن ما غوغا و بقا پیدا می‌کند؟! دروازه دنیای ذهنی همان دنیای عینی است چطور می‌توان آن را مدیریت کرد؟ از بین بردن پدیده‌هایی که از دنیای ذهنی آمدند خیلی سخت و مدیریت آن دشوار است چون سیال است و به هم پیوند می‌خوردند، در حقیقت در دنیای ذهنی وقایع به هم وصل می‌شوند.

رابطه انکار ذهن و انکار آخرت

وی بیان کرد: اگر دنیای ذهنی خود را انکار کنید آن زمان می‌توانید آخرت را هم انکار کنید اگر یک روزی دانشمندان بتوانند دروازه دنیای ذهنی را ببندند می‌توانند آخرت را انکار کنند.

جان‌بزرگی افزود: برای مدیریت مثبت ذهن باید سراغ مکتب ائمه برویم و ببینیم که ائمه چطور مسیر را مهیا دیدند؛ ببینیم امام سجاد (ع) چطور ماه رمضان را شروع و در این ماه چه می‌کردند. امام فردی هدایت یافته است و وظیفه اصلی آن هدایت کسانی است که چشم امید به آنان دوختند بنابراین با دل و جان دنبال آن هستند که ما را هدایت کنند تا ما این دنیای ذهنی را بهتر درک کنیم.

وی تأکید کرد: ذهن ما قابل برنامه‌ریزی است اگر ما برای آن برنامه‌ریزی نکنیم دیگران برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند، ما می‌توانیم سراغ متخصص برویم و کسانی که سالم‌ترین ذهن و باطن را دارند بهترین متخصصان هستند که می‌توانند به ما کمک کنند تا دنیای عجیب و غریب ذهنی و معنوی را مدیریت کنیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: امام سجاد (ع) در ورود به ماه مبارک رمضان برنامه خاصی به ما می‌دهند که خیلی جالب است و در ابتدای این دعا می‌گویند که «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَکونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاکرِینَ؛ حمد و سپاس خداوندی را که ما را به حمد و سپاس خویش راه نمود و ازجمله حامدان خود قرار داد، تا از شکرگزاران احسان او باشیم».

تجربه حال خوب با حمد خداوند متعال

وی ادامه داد: امام سجاد (ع) در دعای افتتاح به ما می‌گویند اگر می‌خواهید حال خوب را تجربه کنید، ببینید در مسیر حمد هستید یا خیر؛ دیدن فضائل و نعمت‌های خداوند متعال و تجربه کردن آن‌ها باعث می‌شود که در حال حمد و سپاس خداوند متعال باشیم؛ اگر ببینیم حال ما حال حمد نیست پس دروازه دیگری باز است و ذهن جای دیگری سرگرم است.

جان‌بزرگی توضیح داد: وقتی حال حمد را تجربه کردیم و حامد شدیم احسان خدا را خواهیم دید؛ اگر احسان خداوند را ببینیم وارد دایره حمد و سپاس خواهیم شد؛ وقتی جزو شاکرین قرار بگیریم خداوند یک طلیعه را برای خود ایجاد می‌کند و اینجا امام سجاد در دعا می‌گویند که «وَ لِیجْزِینَا عَلَی ذَلِک جَزَاءَ الْمُحْسِنِینَ؛ ما را در برابر حمد و سپاس خویش پاداش داد، آن سان که نیکوکاران را پاداش دهد»، اینجا امام می‌خواهند بگویند که برنامه ذهن ما این است که چقدر به خود و دیگران احسان می‌کنیم و آیا جزو محسنین هستیم؟

وی گفت: امام سجاد (ع) در ادامه دعای افتتاح اشاره می‌کنند که «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی حَبَانَا بِدِینِهِ وَ اخْتَصَّنَا بِمِلَّتِهِ وَ سَبَّلَنَا فِی سُبُلِ إِحْسَانِهِ لِنَسْلُکهَا بِمَنِّهِ إِلَی رِضْوَانِهِ حَمْداً یتَقَبَّلُهُ مِنَّا وَ یرْضَی بِهِ عَنَّا؛ حمد و سپاس خداوندی را که دین خود به ما ارزانی فرمود و ما را به آیین خویش اختصاص داد و به راه‌های احسان خود در آورد، تا به مدد احسانش در طریق خشنودی‌اش گام برداریم. حمد و سپاسی که شایان قبولش افتد و بدان از ما خشنود گردد». برای اینکه در مسیر احسان‌هایی که ما را راضی کند قرار گیریم حال ما خوب است؛ حال مسیرهای دریافت احسان خدا چیست؟

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام سجاد (ع) در ادامه چنین اشاره می‌کنند که «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مِنْ تِلْک السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرَ الصِّیامِ وَ شَهْرَ الْإِسْلاَمِ؛ حمد و سپاس خداوندی را که یکی از آن راه‌ها که در برابر ما گشوده، ماه خود، ماه رمضان است، ماه صیام و ماه اسلام» یعنی سپاس و حمد ویژه خداوند را می‌گویم که در ماه رمضان یک شب را قرار داده که با هزار ماه برابر است و اینگونه نزدیک‌ترین راه را برای من گذاشته است یعنی اگر هزار سال عمر کنم مسیر را برای خود باز خواهم کرد.

وی مطرح کرد: امام سجاد در ادامه دعای افتتاح آورده‌اند که «وَ شَهْرَ الطَّهُورِ وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ وَ شَهْرَ الْقِیامِ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ وَ بَینَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ؛ ماه پاکیزگی از آلودگی‌ها، ماه رهایی از گناهان، ماه نماز، ماهی که در آن قرآن نازل شده، قرآنی که راهنمای مردم است و نشانه آشکار هدایت است و تمیز دهنده حق از باطل است». سپس امام برنامه می‌دهند که این شهر ماه پاکیزگی دل است و باید کینه‌ها و نفرت‌هایی که با قلب سازگار نیست را بیرون بریزیم.

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: وقتی وارد ماه مبارک شدیم بدانیم ماه پاکیزگی است تا آلودگی‌ها را از خود بشوییم و در این ماه از هر گناهی رهایی یابیم. ماه رمضان شهر قیام است بنابراین باید در آن فعال باشیم و آنچه که خداوند خواسته را اقامه کنیم. ماه رمضان ماهی است که قرآن کریم برای مردم هدایت در آن نازل شده است پس برنامه ما این است که در این ماه هر روز یک جزء قرآن کریم را بخوانیم و اگر بتوانیم کمی نیز تفکر کنیم تا هدایت شویم.

وی تصریح کرد: اگر در این ماه با قرآن مأنوس شویم و برنامه بگیریم، قدرت تشخیص ما افزایش پیدا خواهد کرد. مهم‌ترین ویژگی این است که خوب تصمیم بگیریم و لازمه آن این است که بدانیم چه چیز درست یا غلط است؛ اگر قرآن را با این نیت بخوانیم مسیر و آنچه که در ذهن است را پیدا خواهیم کرد. یقیناً عمل به دستورات خداوند و رهنمودهای امام سجاد (ع)، نتیجه لازم را به همراه دارد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: امام سجاد (ع) در دعای افتتاح فضیلت‌ها را برای ما بیان و این ماه را کریم معرفی کردند، باید شرایط رشد ما در این ماه فراهم شود چون در ماه رمضان با روزه مسیرهای ورود اطلاعات به مغز و دنیای ذهنی بسته می‌شود، در حقیقت با روزه زبان ما از دروغ و چشمان ما از گناه بسته می‌شود. باید روزه شنیدن و دیدن بگیریم برای همین باید مسیرهای ورود گناه به مغز را ببندیم و مدیریت کنیم؛ در روایات نیز آمده است که روزه این نیست که نخوریم و نیاشامیم بلکه اعضا و جوارح بدن نیز باید روزه باشند؛ شاید چشم ما به مناظری بیفتد که پسندیده نیست و گوش ما گناه بشنود.

وی با تأکید بر اینکه سراسر دعای افتتاح آموزش حمد است، اضافه کرد: توصیه شده است که دعای افتتاح و ابوحمزه ثمالی را در شب‌های ماه رمضان بخوانیم؛ دعای افتتاح حمد می‌کند و می‌گوید خدایا وقتی می‌خواهیم با تو حرف بزنیم با حمد شروع می‌کنیم، با حمد و ثنایت که با مهروزی و عاشقی‌ات من را به سمت و سوی درستی هدایتی می‌کنی و این یقین را دارم که تو ارحم‌الراحمین، بهترین مهرورز و بهترین بخشایشگر هستی، وقتی می‌خواهی ببخشی تو بهترین بخشنده هستی وقتی می‌خواهی رحم کنی بهترین رحم‌کننده هستی. در دعای افتتاح به خداوند متعال می‌گوییم اگر وارد حوزه کیفر شوی سخت‌ترین کیفرکننده هستی و در دعای افتتاح از خداوند می‌خواهیم در حوزه عظمت خود که در قدرتمندترین جا قرار دارد ما را کمک کند.

جان‌بزرگی مطرح کرد: می‌توانیم حال حمد، شکر و سپاس خود را هر روز رصد کنیم و ببینیم می‌توانیم آن را افزایش دهیم یا خیر. در ماه رمضان برای رفع عیوب تمرین کنیم برای همین با یکی از افرادی که شما را می‌شناسد و سوءگیری ندارد بگویید اگر قرار باشد در شما ویژگی منفی ببیند چه چیز را می‌بیند؟ بیاییم تصمیم بگیریم در این ماه چند ویژگی منفی را از خود دور و اصلاح کنیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان گفت: به عنوان تمرین عمومی از فردا تصمیم بگیریم که حال حمد ما چه شاخصه‌هایی دارد؟ ببینیم آیا همه نعمت‌ها را می‌بینیم و زبان ما به تشکر از خداوند باز می‌شود یا خیر. حال حمد را در خود تقویت کنیم و در برنامه این ماه قرار دهیم.