گلشنی با ما مخالفت کرد ولی خودش اقدام کرد/ اخلاق تاریخ‌نگاری را رعایت کنیم

به گزارش ایکنا، چند روز قبل بود که موسی اکرمی، استاد فلسفه علم دانشگاه آزاد اسلامی، در نشستی که به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، توضیحاتی در زمینه تاسیس فلسفه علم در مقاطع ارشد و دکتری در سال‌های پس از انقلاب  داد (اینجا) و به نقش خود و افراد دیگری مانند سید حسین نصر و مهدی گلشنی در این زمینه پرداخت.

او در آن نشست مدعی شد که دکتر مهدی گلشنی نقشی در تاسیس رشته فلسفه علم نداشته و حتی مخالف تاسیس دوره دکتری فلسفه علم بوده است.

حرف‌های اکرمی واکنش مهدی گلشنی را به دنبال داشت. وی به خبرگزاری مهر گفته است: ادعای اینکه بنده به طور کلی با دکترای فلسفه علم مخالف بوده‌ام نادرست است و الا آن را به راه نمی انداختم.

به منظور بررسی دقیق‌تر این مسئله به سراغ موسی اکرمی رفتیم تا ماجرای تاسیس رشته فلسفه علم در ایران را به طور شفاف بشنویم؛

موسی اکرمی در ابتدای این گفت‌وگو به سابقه فلسفه علم در ایران اشاره کرد و گفت: نکته نخست این است که قبل از انقلاب در کشور ما فلسفه علم وجود داشته، اما نه به صورت یک رشته، بلکه تدریس می‌شده و کتب قابل توجهی هم در این زمینه تالیف شده بود و شاید بهترین تالیف ایران در زمینه فلسفه علم نیز قبل از انقلاب نوشته شده و افرادی نیز کتبی را ترجمه کرده‌اند که در دهه 50، اوج آن را می‌بینیم. بنابراین، اینطور نبوده که فلسفه علم پس از انقلاب مطرح شده باشد، بلکه پس از انقلاب، به دلیل علاقه‌ بیشتری که پدید آمد، زمینه‌هایی فراهم شد تا تبدیل به رشته دانشگاهی شود.

وی در مورد مقطع کارشناسی ارشد فلسفه علم توضیح داد: حتماً آقای دکتر گلشنی، آقای دکتر سروش و احتمالا افراد دیگری که بنده از آنها اطلاعی ندارم، در مورد تدوین برنامه کارشناسی ارشد، زحمت کشیدند و در سال 1372 که این برنامه تدوین شد، حاصل کار کسانی بود که موقعیت مناسبی در وزارت علوم و دانشگاه‌ها داشتند و علایقی هم در آنها وجود داشت و موجب شد که این رشته در مقطع کارشناسی ارشد تصویب شود. سال‌های سال هم این رشته در دانشگاه صنعتی شریف بوده تا اینکه نهایتاً در سال 1381 در واحد علوم و تحقیقات، مقطع کارشناسی‌ ارشد با همان برنامه‌ای که موجود بود دایر می‌شود. من در سال 1382 به استخدام واحد علوم و تحقیقات درآمدم و اول از همه به نظرم رسید که بهترین کار این است که برنامه کارشناسی‌ارشد فلسفه علم را تغییر بدهم؛ چون به نظر بنده برنامه کارشناسی‌ ارشد که هنوز هم همان برنامه است و پس از حدود 28 سال تغییری نکرده، برنامه‌ای بود که استاندارد لازم را نداشت. بنده برنامه را تغییر دادم و دانشگاه حمایت کرد و در سازمان مرکزی، برنامه جدید مصوب شد و ما از سال 1383 برنامه خودمان را اجرا کردیم و هنوز هم این برنامه مستقل از برنامه‌ای است که دانشگاه شریف و دیگر مراکز دارند.

افراد دیگری هم علاقه‌مند بودند

این استاد دانشگاه گفت: اما بحثی که در مورد دکتر گلشنی مطرح کردم، مربوط به دوره دکتری است. دکتر گلشنی و کسانی نظیر دکتر سروش فعالیت‌هایی انجام داده‌اند و می‌دانم که دکتر گلشنی در این زمینه فعال بودند و در سال 1369 نیز همایش «فلسفه و علوم تجربی» در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و بنده نیز در آن حضور داشتم که به همت دکتر گلشنی برگزار شده بود که اینها قابل انکار نیست. سال 1370 هم مرکز تحقیقات فیزیک نظری با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و چند مرکز دیگر، اولین همایش «منطق ریاضی» را برگزار کردند که البته دکتر گلشنی آنجا نبودند، اما این برنامه نیز نشان می‌دهد افراد دیگری هم هستند و به مباحث فلسفه منطق و منطق ریاضی علاقه دارند و این همایش نیز دو هفته طول کشید.

چرا گلشنی مخالف بود؟

اکرمی گفت: اما در سال 1383 که من فکر می‌کردم موقعیت نسبتاً تثبیت‌شده‌ای در واحد علوم و تحقیقات دارم، به فکر ایجاد دوره دکتری فلسفه علم در دانشگاه آزاد افتادم. آن زمان رئیس دانشکده آقای دکتر محمدتقی فعالی بودند و من به ایشان پیشنهاد دادم که خدمت دکتر گلشنی برویم؛ چون ایشان کارشناسی‌ ارشد را دایر کردند و با ایشان در میان بگذاریم که می‌خواهیم دکتری تدریس کنیم و از ایشان یاری بگیریم تا برنامه را بنویسیم. خدمت دکتر گلشنی رسیدیم و آقای دکتر گلشنی مخالفت کردند و گفتند؛ شرایط برای دوره دکتری فلسفه علم فراهم نیست و با معیارهایی که خودشان داشتند، نگاهشان این بود که ما در برابر فرزندان مردم مسئول هستیم و نباید درس‌هایی عرضه شود که در باور آنها تاثیرات منفی بگذارد. خدمت دکتر گلشنی گفتم: اگر چنین باشد که خود رشته فلسفه حساسیت بیشتری دارد، در حالی‌که این رشته سال‌هاست در دانشگاه تهران تدریس می‌شود و فلسفه علم خیلی بهداشتی‌تر و قابل اطمینان‌تر از خود فلسفه است. همچنین وظیفه ماست که این رشته را دایر کنیم و امیدواریم که کسی هم منحرف نشود و به خوبی و خوشی برنامه‌ها پیش برود.

اکرمی تاکید کرد: ایشان مخالفت کردند و ما تصمیم گرفتیم خودمان رأساً اقدام کنیم و من برنامه دکتری را نوشتم و البته مدتی طول کشید تا بتوانم تصویب این برنامه را بگیرم و مرتباً اشکال‌هایی وارد می‌کردند که با درست یا غلط بودن آن کاری ندارم، اما مشخص بود که روال، روال عادی و طبیعی نیست. اما در نهایت، برنامه ما تصویب شد و همان موقع من اطلاع پیدا کردم که از طریق دانشگاه شریف هم یک برنامه خیلی فشرده‌ای ارائه کرده‌اند که در حد سه یا چهار صفحه بود و با دست هم نوشته شده بود که آن را در شورای عالی برنامه‌ریزی نشان دادند. بنابراین آنها نیز تلاش کردند که برای دوره دکتری مجوز بگیرند.

مدل کمبریج یا مدل آکسفورد؟

وی با اشاره به پاسخ قبلی گلشنی افزود: با نگاهی که دکتر گلشنی داشتند و به ما بروز دادند، به نظر نمی‌آمد که آنقدر سریع بخواهند اقدام کنند و شاید اینکه ما مجوز گرفتیم موجب شد تا آنها نیز به سرعت اقدام کنند؛ چون به طور مشخص مخالفت کردند و حتی برخلاف صحبت‌هایی که الآن مطرح می‌کنند که دو مدل فلسفه علم مطرح بوده؛ مدل دانشگاه کمبریج و مدل آکسفورد، آن موقع به‌ ما نگفتند مدل شما دانشگاه آکسفوردی است و من می‌خواهم کمبریجی باشد تا ما باهم تفاهمی داشته باشیم. من نه کمبریج رفتم و نه آکسفورد و کسی هم به من مأموریتی نداده، بلکه خودم در تهران با همین امکانات موجود نشستم و همه آنچه در سرتاسر دنیا در بهترین دانشگاه‌های جهان اتفاق افتاده بود را مطالعه کردم و برنامه‌ای تدوین کردم که امروزه هم هر کسی می‌تواند با برنامه‌های دیگر مقایسه‌اش کند.

اکرمی گفت: برنامه من مهر وزارت علوم را دارد و تحت عنوان فلسفه علم است و در 50 صفحه در سایت وزارت علوم موجود است و برنامه دانشگاه شریف هم موجود است که به نظر می‌آید بعدا دست‌کاری شد و تغییراتی کرد و مصوب وزارت علوم نیست، هر چند مهر وزارت را خورده، اما مصوب شورای خود دانشگاه شریف است، که در 26 صفحه نوشته شده و تحت هشت گرایش آن را ثبت کرده‌اند، اما متن یکی است و تغییری نکرده است. شما هشت گرایش می‌بینید، اما همه یک متن است.

این استاد فلسفه دانشگاه تصریح کرد: من نمی‌خواهم هماورد بطلبم اما می‌گویم کسی که علاقه‌مند است می‌تواند مقایسه کند و ببیند که بین برنامه آنها و ما، کدام‌یک با استانداردهای موجود نزدیک‌تر است. به نظرم برنامه ما مناسب‌تر بود و هنوز هم برنامه قابل دفاع‌تری است. مطالب و منابعی که ما آوردیم نیز منابع بسیار معتبرتری است. در هر صورت، ادعای من این بود که واحد علوم و تحقیقات قبل از دانشگاه شریف و قبل از پژوهشگاه علوم انسانی، دوره دکتری فلسفه علم را تأسیس کرد و ما در مهرماه آن سال دانشجو گرفتیم.

وی با بیان اینکه؛ برداشت شخصی من این است که آنها با شتاب‌زدگی رفتند و مجوز برنامه دکتری گرفتند که برای بهمن‌ ماه دانشجو بگیرند، افزود: این یک واقعیت تاریخی است و کسی نباید این را نفی کند. این اخلاق حداقلی تاریخ نگاری است که قبول کنند دوره دکتری فلسفه علم در ایران برای اولین‌بار در واحد علوم و تحقیقات ایجاد شد و دوستان ما اعم از دکتر گلشنی بزرگوار یا هر استاد دیگری در هر مرکز دیگر، باید توجه کنند که اخلاق علمی و تاریخ‌نگاری ایجاب می‌کند این واقعیت را بپذیرند که واحد علوم و تحقیقات پیشگام بوده است؛ هم در نوشتن برنامه دکتری فلسفه علم و هم در اخذ مجوز و تأسیس این رشته در دوره دکتری.

قبل از انقلاب هم فلسفه علم داشتیم

اکرمی در ادامه گفت: اگر دوستان ما هنوز نگاه منفی به دانشگاه آزاد و میراث دانشگاه آزاد دارند یک بحث دیگری است و نباید خلط مبحث شود. برنامه دانشگاه شریف مصوب خود دانشگاه است و البته که این دانشگاه مجوزش را داشته که خودش رأسا برنامه بنویسد و تصویب کند، اما در مورد ما این حساسیت وجود داشت که حتماً برنامه‌مان را باید وزارتخانه تصویب کند و در نهایت همه ایرادها برطرف شد و ما موفق شدیم  مجوز بگیریم و برای اولین بار یک ترم زودتر دوره را تأسیس کردیم و دانشجو گرفتیم.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: پس از آن هم به صورت مرتب دانشجو گرفتیم و مطلقا وقفه‌ای ایجاد نشد و وزارتخانه نیز به ما ایرادی نگرفته، در صورتی که در دانشگاه شریف یا مراکز دیگری که به سمت برنامه‌های این دوستان رفتند و خواستند فلسفه علم و فناوری را با هر گرایشی بگذارند، به صورت مرتب دانشجو نداشتند و مسئولین وقت شورای عالی برنام‌ ریزی، به صورت مشخص به من گفتند که برنامه اینها مصوب نیست و به همین دلیل ما با یک دوره موافقت کردیم که اینها دوره دکتری بگذارند.

موسی اکرمی در پایان افزود: بنابراین قبل از انقلاب هم فلسفه علم داشتیم؛ هرچند نه به کم‌وکیف پس از انقلاب، اما نمی‌شود آن زمان را نادیده گرفت و بزرگانی بودند که پس از مشروطه علم جدید و دانش جدید را از سمت شرق و غرب وارد کشور کردند که نمی‌شود نقش آنها انکار کرد. برای نمونه، آقای دکتر مهدوی در سال 1323 کتابی در دانشگاه تهران چاپ کرد که برای دانش‌آموزان دبیرستانی بود و آن زمان قرار بود که این دانش‌آموزان، فلسفه علم بخوانند. در دهه 40 نیز کتاب مهم فلسفه علم دکتر ترابی را داریم که هنوز هم تنها کتاب تالیفی ایران است. اما چرا برخی دوستان این واقعیت را نمی‌بینند؟ یا واقعاً اطلاع ندارند یا اطلاع دارند و انکار می‌کنند که در هر دو صورت پسندیده نیست. پس از انقلاب هم ضمن حفظ احترام و شان و جایگاه و حق تقدم دکتر گلشنی و همکاران ایشان و هر کس دیگری که در دوره کارشناسی‌ ارشد به تاسیس فلسفه علم دست زده‌ است باید بگویم این بی‌انصافی است که توجه نکنیم که واحد علوم و تحقیقات بود که دوره دکتری را برای اولین بار در کشور ما تاسیس کرد.