فصلنامه «مطالعات تاریخی جهان اسلام» در پله 17

به گزارش ایکنا، در این شماره از فصلنامه «مطالعات تاریخی جهان اسلام» مقالاتی با عناوین «ارزیابی کارنامه جنبش اخوان‌المسلمین در افغانستان معاصر»، «بررسی علل و زمینه‌های مهاجرت ایرانیان در دوره مغولان»، «تبیین و تحلیل دستاوردهای تقویت نظام آموزشی داخلی فاطمیان مصر (362- 567 ) در پیشبرد اهداف خارجی آنان»، «تکاپوهای سیاسی و تجاری کمپانی هند شرقی انگلیس برای اثرگذاری در ایران و آرایش قدرت در کرانه‌های ایرانی خلیج فارس در دوره زندیه»، ‌ «علل و پیامدهای قیام ثابت بن نعیم جذامی در عصر امویان» و «واکاوی تاریخی واکنش شریف مرتضی، در برابر هجمه‌های تبلیغی دُعات فاطمی» منتشر شده است.

علل و پیامدهای قیام ثابت بن نعیم جذامی در عصر امویان

در طلیعه نوشتار «علل و پیامدهای قیام ثابت بن نعیم جذامی در عصر امویان» می‌خوانیم: ثابت بن نعیم از قبیله جذام بود. این قبیله از قبایل مهم فلسطین بود و از ابتدای حکومت بنی امیه آنان را همراهی و به امویان خدمت کرد، اما در اثر اختلافات داخلی پیش آمده در درون بیت اموی به ویژه پس از انتقال خلافت به شاخه مروانی، بین قبایل یمنی و قیسی که هم پیمان با امویان بودند، نزاع و چند دستگی ایجاد شد و در اواخر دوران بنی امیه، برخی از این قبایل علیه آنان به پا خاستند. قیام ثابت بن نعیم جذامی در اواخر حکومت امویان روی داد و به سرعت فراگیر شد و هر چند با تلاش‌های مروان بن محمد آخرین خلیفه اموی سرکوب شد، پایه‌های خلافت اموی را متزلزل کرد. این پ‍‍ژوهش درصدد است با روش توصیفی – تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به بررسی موضوع بپردازد.

واکاوی تاریخی واکنش شریف مرتضی، در برابر هجمه‌های تبلیغی دُعات فاطمی

نویسنده مقاله «واکاوی تاریخی واکنش شریف مرتضی، در برابر هجمه‌های تبلیغی دُعات فاطمی» در طلیعه نوشتار خود آورده است: با استوار شدن پایه‌های خلافت فاطمیان در مصر (362 قمری) پیشروی ایشان به سوی شرق که همزمان با دوره سوم خلافت عباسیان بود(334-447هجری)، آغاز شد. ایشان در این عصر با گسیل نمودن داعیان خویش به جزیره عراق، در ترویج مذهب اسماعیلی و جذب عقیدتی_سیاسی شیعیان عراق به ویژه بغداد به غایت کوشیدند. هجوم تبلیغی داعیان با حیات شریف مرتضی، که نه تنها پس از استاد خویش، شیخ مفید به زعامت مکتب بغداد رسید، بلکه سی سال نیز عهده دار مناصب نقابت، امارت حج و دیوان مظالم بود، مقارن گردید.

با وجود این، پرسشی در این میان شایسته طرح است: شریف مرتضی، درمقام زعیم ثانی مکتب بغداد، در برابر هجمه‌های تبلیغی دُعات فاطمی، چه واکنشی از خود نشان داد؟ یافته‌های این مقاله بر آن است که مرتضی از یکسو با مجاب نمودن برادرش در امضای منشور القادر، به کمک بازتاب و تأثیر اجتماعی امضای رضی و خود بر جامعه شیعه، و از سوی دیگر نفی و نقد عالمانه عقاید اسماعیلیه موفق شد در حد امکان تأثیر جَو تبلیغاتی فاطمیان را بر ذهنیت شیعیان عراق، به خصوص بغداد بشکند و ایشان را بیش از پیش متوجه خط اعتقادی_سیاسی مرجعیت فقهای امامی به زعامت شیخ مفید _که بر پذیرش امامت حضرت صاحب الأمر و غاصب دانستن خلافتهای موجود استوار بود_سازد. شریف مرتضی کوشید بر حسب توان و امکانات خود، از گرایش سیاسی_اعتقادی شیعیان به فاطمیان کاسته، جامعه شیعه را از این بحران عبور دهد. این مقاله سعی داردبا شیوه توصیفی_تحلیلی واکنش شریف مرتضی را در برابر هجمه‌های تبلیغی دُعات فاطمی بررسی نماید.