آفات امید به دشمن / مسئولان خطر حساسیت مردم به نتایج انتخابات آمریکا را جدی بگیرند

انتخابات آمریکا در حال نزدیک شدن به نقطه پایانی است و شکست ترامپ و پیروزی بایدن قطعی به نظر می‌رسد. در این میان انتخابات این دوره ریاست جمهوری ایالات متحده برای ایرانیان نیز  محل بحث و تبادل نظر بود و جامعه، نخبگان و حتی مسئولان لحظه به لحظه تحولات را رصد می‌کردند، که به خاطر فشارهای وحشتناک حداکثری آمریکا در دوره ترامپ بر ملت ایران بود که وضعیت سختی را به لحاظ معیشتی و اقتصادی بر زندگی مردم حاکم کرده بود و شاید اکنون تصور جامعه این است که با حضور بایدن در کاخ سفید تغییرات اساسی در این وضعیت رخ دهد، اما باید گفت هرچند به لحاظ روانی شاید در کوتاه‌مدت تغییرات مثبتی در اقتصاد کشور و معیشت مردم ایجاد شود اما اصل اساسی این است که نباید دل به این تغییرات بست و بهبود شرایط کشور را منوط به تحولات خارجی کرد.

درست است که امروز در دنیایی با وابستگی‌های متقابل زندگی می‌کنیم که تحولی در آن سوی دنیا بر این سوی دنیا اثرگذار است، اما صحبت آن است که نباید این تحولات مبنا و پایه تصمیمات ما قرار گیرد؛ به ویژه در برخورد با تحولات کشوری مانند آمریکا که دشمن شماره یک جمهوری اسلامی است باید بسیار بااحتیاط عمل کرد و حضور بایدن و شکست ترامپ را به معنی خروج آمریکا از فاز دشمنی با ایران در نظر نگرفت و فضا را طوری ترسیم نکرد که امید، اعتماد و تمایل واهی نسبت به دشمنی که چه در دوران دموکرات‌ها و چه جمهوریخواهان چیزی از دشمنی علیه ایران فروگذار نکرده‌اند، شکل بگیرد.

قرآن کریم نیز در آیه 113 سوره هود به موضوع اعتماد نکردن و دل نبستن به دشمنان پرداخته و می‌فرماید: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ» (و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب می‌شود آتش شما را فرا گیرد؛ و در آن حال، هیچ ولیّ و سرپرستی جز خدا نخواهید داشت؛ و یاری نمی‌شوید!)

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی 6 اردیبهشت امسال با اشاره به این آیه فرمودند: «به کسی که ستمگر است، به ظالم اعتماد نکنید، گرایش پیدا نکنید -«رکون» یعنی میل پیدا کردن و گرایش پیدا کردن و اعتماد به او کردن- به آدم ظالم اعتماد نکنید. نتیجه اعتماد کردن به ظالم همین می‌شود که شما می‌بینید دولت‌های مسلمان، مجموعه‌های اسلامی به ظالم‌ترین و ستمگرترین عناصر عالَم اعتماد می‌کنند و نتیجه‌اش را دارند مشاهده می‌کنند و می‌بینند.»

اعتماد همراه با رغبت به دشمن

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پیرامون این آیه آورده است که «...ركون به معناى صرف اعتماد نيست، بلكه اعتمادى است كه توأم با ميل باشد، و به همين جهت است كه با حرف (الى) متعدى مى‌شود، نه با (على) و تفسيرى كه اهل لغت براى آن كرده‌اند تفسير به معناى اعم است و اين خود عادت و رسم اهل لغت مى‌باشد.

بنابراين، ركون به سوى ستمكاران، يك نوع اعتمادى است كه ناشى از ميل و رغبت به آنان باشد، حال چه اين ركون در اصل دين باشد، مثل اينكه پاره‌اى از حقايق دين را كه به نفع آنان است بگويد و از آنچه كه به ضرر ايشان است دم فروبندد و افشا نكند و چه اينكه در حيات دينى باشد مثل اينكه به ستمكاران اجازه دهد تا به نوعى كه دلخواه ايشان است در اداره امور مجتمع دينى مداخله كنند و ولايت امور عامه را به دست گيرند و چه اينكه ايشان را دوست بدارد و دوستی‌اش منجر به مخالطت و آميزش با آن شود و در نتيجه در شؤون حياتى جامعه و يا فردى از افراد اثر سو بگذارد.

كوتاه سخن، (ركون) به اين معنا است كه در امر دين و يا حيات دينى طورى به ستمكاران نزديك شود كه نزديكی‌اش توأم با نوعى اعتماد و اتكا باشد و دين و خدا و يا حيات دينى را از استقلال در تأثير انداخته و از آن پاكى و خلوص اصلی‌اش ساقط كند و معلوم است كه نتيجه اين عمل اين است كه راه حق از طريق باطل سلوک شود و يا حق با احياى باطل احيای گشته و بالاخره به خاطر احيائش كشته شود.»

ممنوعیت قطعی تکیه به دشمن

آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در تفسیر نمونه در این باره بیان می‌دارد که «اين آيه يكى از اساسی‌ترين برنامه‌هاى اجتماعى و سياسى و نظامى و عقيدتى را بيان می‌كند، عموم مسلمانان را مخاطب ساخته و به عنوان يك وظيفه قطعى مى‌گويد: به كسانی كه ظلم و ستم كرده‌اند، تكيه نكنيد و اعتماد و اتكاى كار شما بر اينها نباشد. چرا كه اين امر سبب مى‌شود كه عذاب آتش، دامان شما را بگيرد و غير از خدا هيچ ولى و سرپرست و ياورى نخواهيد داشت. و با اين حال واضح است كه هيچكس شما را يارى نخواهد كرد.

در اينجا چند نكته مهم است كه بايد به آن توجه كرد:

1ـ مفهوم (ركون) از ماده (ركن) به معنى ستون و ديواره‌هایى است كـه ساختمان يا اشياء ديگر را بر سر پا مى‌دارد و سپس به معنى اعتماد و تكيه كردن بر چيزى به كار رفته است.

گرچه مفسران معانى بسيارى براى اين كلمه در ذيل آيه آورده‌اند، ولى همه يا غالب آنها به يک مفهوم جامع و كلى باز مى‌گردد، مثلا بعضى آن را به معنى تمايل و بعضى به معنى همكارى و بعضى به معنى اظهار رضايت يا دوستى و بعضى به معنى خيرخواهى و اطاعت ذكر كرده‌اند كه همه اينها در مفهوم جامع اتكا و اعتماد و وابستگى جمع است.

2ـ در چه امورى نبايد به ظالمان تكيه كرد - بديهى اسـت كه در درجه اول نبايد در ظلم‌ها و ستمگری‌های‌شان شركت جست و از آنها كمك گرفت و در درجه بعد اتكا بر آنها در آنچه مايه ضعف و ناتوانى جامعه اسلامى و از دسـت دادن استقلال و خودكفایى و تبديل شدن به يك عضو وابسته و ناتوان مى‌گردد بايد از ميان برود كه اين گونه ركون‌ها جز شكست و ناكامى و ضعف جوامع اسلامى، نتيجه‌اى نخواهد داشت.

اما اينكه فى‌المثل مسلمانان با جوامع غير مسلمان، روابط تجارى يا علمى بر اساس حفظ منافع مسلمين و استقلال و ثبات جوامع اسلامى داشته باشند، نه داخل در مفهوم ركون به ظالمين است و نه چيزى است كه از نظر اسلام ممنوع بوده باشد و در عصر خود پيامبر (ص) و اعصار بعد همواره چنين ارتباطاتى وجود داشته است.

چرایی دل نبستن به ظالمان

3ـ فلسفه تحريم ركون به ظالمان؛ تكيه بر ظالم، مفاسد و نابسامانی‌های فراوانى مى‌آفريند كه به طور اجمال بر هيچكس پوشيده نيست، ولى هر قدر در اين مسئله كنجكاوتر شويم به نكات تازه‌اى دست مى‌يابيم:

ـ تكيه بر ظالمان باعث تقويت آنهاست و تقويت آنها باعث گسترش دامنه ظلم و فساد و تباهى جامعه‌ها است، در دستورات اسلامى مى‌خوانيم كه انسان تا مجبور نشود و حتى در پاره‌اى از اوقات مجبور هـم شـود، نبايد حق خود را از طريق يك قاضى ظالم و ستمگر بگيرد، چرا كه مراجعه به چنين قاضى و حكومتى براى احقاق حق مفهومش به رسميت شناختن ضمنی و تقويت اوست و ضرر اين كار گاهى از زيانى كه به خاطر از دست دادن حق مى‌شود بيشتر است.تكيه بر ظالمان در فرهنگ فكرى جامعه تدريجا اثر مى‌گذارد و زشتى ظلم و گناه را از ميان مى‌برد و مردم را به ستم كردن و ستمگر بودن تشويق مى‌نمايد.

ـ اصولا تكيه و اعتماد بر ديگران كه در شكل وابستگى آشكار گردد، نتيجه‌اى جز بدبختى نخواهد داشت تا چه رسد به اينكه اين تكيه‌گاه ظالم و ستمگر باشد.

ـ يک جامعه پيشرو و پيشتاز و سربلند و قوى، جامعه‌اى است كه روى پاى خود بايستد همانگونه كه قرآن در مثال زيبایى در سوره فتح آيه 29 مى‌فرمايد (فاستوى على سوقه)؛ همانند گياه سرسبزى كه روى پاى خود ايستاده و براى زنده ماندن و سرفرازى نياز به وابستگى به چيز ديگر ندارد.

يك جامعه مستقل و آزاد، جامعه‌اى است كه از هر نظر خودكفا باشد و پيوند و ارتباطش با دیگران، پيوندى بر اساس منافع متقابل باشد، نه بر اساس اتكای يك ضعيف بر قوى؛ اين وابستگى خواه از نظر فكرى و فرهنگى باشد يا نظامى يا اقتصادى و يا سياسى، نتيجه‌اى جز اسارت و استثمار به بار نخواهد آورد و اگر اين وابستگى به ظالمان و ستمگران باشد، نتيجه‌اش وابستگى به ظلم آنها و شركت در برنامه‌هاى آنها خواهد بود.

البته فرمان آيه فوق مخصوص به روابط جامعه‌ها نيست بلكه پيوند و رابطه دو فرد را با يكديگر نيز شامل مى‌شود كه حتى يك انسان آزاده و با ايمان هرگز نبايد متكى به ظالم و ستمگر باشد كه علاوه بر از دست دادن استقلال، سبب كشيده شدن به دايره ظلم و ستم او و تقويت و گسترش فساد و بيدادگرى خواهد بود.

4 ـ (الذين ظلموا) چه اشخاصی هستند؟ مفسران در اين زمينه احتمالات مختلفى ذكر كرده‌اند بعضى آنها را به مشركان تفسير كرده ولی همانگونه كه گروه ديگرى گفته‌اند هيچ دليلى ندارد كه آنها را به مشركان منحصر كنيم و اگر مصداق ظالمان در عصر نزول آيه مشركان بوده‌اند، دليل بر انحصار نمى‌شود.

همانگونه كه تفسير اين كلمه در روايات به مشركان نيز دليل بر انحصار نيست، زيرا كرارا گفته‌ايم اينگونه روايات غالباً مصداق روشن و آشكار را بيان مى‌كند.

بنابراين تمام كسانى كه دست به ظلم و فساد در ميان بندگان خدا زده‌اند و آنها را بنده و برده خود ساخته‌اند و از نيروهاى آنها به نفع خود بهره‌كشى كرده‌اند و خلاصه در مفهوم عام كلمه (الذين ظلموا) وارد هستند جزو مصاديق آيه مى‌باشند.»

با استفاده از این آیه می‌توان نکات و پیام‌های آن را برشمرد:

ـ هرگونه تمايل و اعتماد به ستمگران داخلى و خارجى، ممنوع است.

ـ به جاى تمسک به ظالم، به خدا توکل كنيم.

ـ نتيجه تكيه بر ستمگران، غربت و تنهايى است.

امید و اعتماد رو به افول؛ پیام رفتار مردم به مسئولان

براین مبنا باید حساسیت و پیگیری بسیار زیاد نتیجه انتخابات آمریکا در کشور را به مثابه یک زنگ خطر برای مسئولان دانست، زیرا مردم با چنین رفتاری این پیام را به مسئولان می‌دهند که امیدی به آن‌ها ندارند، از سطح اعتمادشان به مسئولان به شدت کاسته شده و میان خود و آنها شکاف عمیقی را احساس می‌کنند و به همین دلیل راه حل‌ همه مشکلات را در پیروزی بایدن و شکست ترامپ جست‌وجو می‌کنند و این گره خوردن همه ابعاد زندگی یک جامعه بر تحولات کشوری که دشمن شماره یک است بسیار بسیار خطرناک است و تبعات ناگواری می‌تواند داشته باشد که از جمله آن شدت یافتن فشارها از سوی آمریکا در دوران پساترامپ با شکل و شیوه پیچیده‌تر است.

مسئولان کشور قطعاً باید به تحلیل دقیق پیام این رفتار جامعه پرداخته و این تصور عمومی را که دولت و حاکمیت برنامه‌ای برای برون‌رفت از مشکلات ندارد و ‌همه برنامه‌ها و تصمیمات معطل نتایج انتخابات آمریکاست، از طریق اقدامات عملی ملموس باطل و خنثی کند.

مهدی مخبری