میراث سحرخوانی تا کمک‌های انسانی در ماه صیام مازندرانی‌ها

آداب و رسوم ماه مبارک رمضان جزو میراث فرهنگی است در جای جای میهن اسلامی با شیوه‌های مختلف رایج است و به جهت ارتباط این سنت‌ها با اعتقادات و معنویت و معرفت دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
هر چند در حال حاضر بسیاری از این سنت‌ها با ظهور نسل جدید و کاهش جمعیت روستا و تغییرات شیوه زندگی به فراموشی سپرده شدند اما هنوز در گوشه و کنار شهرها و روستاهای مازندران، سنت‌های چندصد ساله رمضان هنوز پابرجاست.
طوبی اوصانلو مسئول واحد مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفت‌وگو با ایکنا از مازندران، با بیان اینکه سنت سحرخوانی در سال ۹۲ به عنوان میراث معنوی به ثبت ملی رسید، گفت: در مناطق کوهستانی مازندران و در روستاهای دوردست شهرستان سوادکوه و منطقه دو هزار شهرستان تنکابن و منطقه بندپی شهرستان بابل و به ویژه در چهاردانگه و دودانگه ساری و روستاهای اتو، لاجیم، ولوپی، پیرنعیم، امیرکلا، ولوکش، سوادکوه و روستاهای دیگر، سنت سحرخوانی همچنان ادامه دارد.
سنت سحرخوانی مهمترین رسم مازندرانی‌ها در ماه رمضان

وی افزود: سحر خوانی یکی از آداب و رسوم مردم مازندران در ماه مبارک رمضان است که فردی در کوچه پس کوچه‌های روستا با فانوسی در دست با نوای خوش، روزه داران را بیدار می‌کند و می‌خواند؛ سحر شد بپا خیز هنگام نماز است و همسایه‌ها نیز با این آواز دیگران را برای سحری بیدار می‌شوند.
اوصانلو تصریح کرد: با وجود گسترش شهرنشینی و رشد پیچیده تکنولوژی و کمرنگ شدن سنت‌ها، هنوز هم می‌توان نوای خوش سحری خوانان را در محلات و دهکده‌های ییلاقی و قدیمی مازندران شنید.
وی ادامه داد: در گذشته‌ها هم هنگام سحری خوانی، افراد خوش صدا، به حسب تکلیفی که برخود واجب می‌دانستند، یک ساعت یا دو ساعت مانده به اذان، مناجات زیبایی بربام خانه شان با نواهایی خوش به اجرا در می‌آوردند و مردم با این آوازها بیدار شده و به تدارک سفره سحری می‌پرداختند.
عزاداری از شب نوزدهم تا آخر ماه رمضان

اوصانلو درباره فرهنگ مازندران از شب نوزدهم تا آخر ماه رمضان، گفت: مردم استان در این شب‌ها در مدح امام علی(ع) شعر می‌گویند و نذورات خود را به صورت پول داخل کشکول می‌گذارند، درآن شب خرما، شربت زعفرانی و فرنی به عنوان نذورات به روزه داران داده می‌شود.
وی افزود: در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر، ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند.
اوصانلو گفت: نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان به عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.
وی تصریح کرد: کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به عنوان روزه سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولا این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره جات قدیمی برای پسران است. مردم مازندران در این ماه صله رحم را به جای آورده و به فقرا، محرومان و آشنایان افطاری می‌دهند.
اصانلو با بیان اینکه مردم مازندران در شب‌های قدر و احیا که شب نزول قرآن است در روضه‌خوانی شهادت حضرت علی(ع) شرکت و سوگواری می‌کنند، تصریح کرد: شیر آش، راغون دشو، شکر پلا، اوحلوا، آش ساک، کوکو، شامی سبزی، تخم مرغ و برنج و در قدیم نیز قرقناق از غذاهای محلی مازندران بود که اعتقاد داشتند خوردن این غذاها در طول روز مانع گرسنگی و ضعف می‌شود.

وی ادامه داد: مازندرانی‌ها ترجیح می دهند افطارشان را هر قدر هم که ساده باشد، با خانواده و فامیل شریک شوند و بنابراین در خانواده‌های گسترده مازندرانی، تقریبا هر شب مهمانی افطار برپاست.
این کارشناس بیان کرد: بومیان مازندران می‌دانستند با در نظرگرفتن شرایط آب و هوایی و با توجه به کار سخت کشاورزی، دامداری و طولانی بودن روز در زمان روزه داری از کدام مواد طبیعی با چه ترکیبی خوراک تهیه کنند تا تحمل سختی های روزه داری برای آنان آسان شود.
وی افزود: راغون دشو غذایی است که برای کودکان بسیار مفید است. البته کسانی که در طول روز دچار تشنگی بسیار زیاد می شوند، از همان شکرپلا برای سحر استفاده میکنند. در این غذا کره محلی را آب کرده و شیره خرمالو به آن اضافه می کنند و به عنوان خورشت روی برنج ریخته و در زمان سحر میل می‌کنند.
استقبال زودهنگام از ماه رحمت
حسن‌نژاد پیشکسوت فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با ایکنا از مازندران، درباره استقبال مازندرانی‌ها از ماه مبارک رمضان اظهار کرد: استقبال از ماه مبارک و الهی یکی از سنت‌های مازندرانی‌ها است که عمدتا سه روز آخر ماه شعبان را به استقبال ماه رمضان می‌روند و اگر سه روز به علت گرما یا طولانی بودن روز، مقدور نباشد، یک روز را به طور حتم به استقبال می‌روند.
وی افزود: مردم در این ماه صله رحم را به جای آورده و به فقرا، محرومان و آشنایان افطاری می‌دهند.

حسن‌نژاد از فعالان فرهنگی مازندران با بیان اینکه مازندرانی‌ها در شب‌های قدر و احیا که شب نزول قرآن است در روضه خوانی شهادت حضرت علی(ع) شرکت کرده و به سوگواری می‌پردازند، گفت: زنان و مردان مازندرانی مانند مردم دیگر استان‌های کشور شب‌های قدر تا صبح بیدار مانده، دعا می‌خوانند و قرآن بر سر می‌گذارند.

عباس زارع مدیر کل فرهنگ و ارشاد مازندران در گفت‌وگو با ایکنا از مازندران با بیان اینکه، سنت مازندرانی‌ها در روز عید سعید فطر با تاریخ و آدابی کهن در میان دیگر استان‌های کشور ستودنی است، اظهار کرد: مراسم وداع با ماه مبارک رمضان در مازندران از شب 27 ماه مبارک برگزار می‌شود. در این شب‌ها مداحان و مبلغان دینی ندای الوداع با رمضان، الوداع شهر نورالقرآن را سروده و با اشعار زیبایی از سروده‌های محلی با ماه رمضان وداع می‌کنند و برای ورود به ماه شوال و بزرگترین عید اسلامی آماده می‌شوند.
زارع تصریح کرد: مردم مازندران از ساعات اولیه صبح عید سعید فطر با حضور در مصلا‌ها و امام‌زادگان سراسر مازندران نماز عید را اقامه کرده و برای همنوعان خود از درگاه الهی طلب مغفرت می‌کنند.
وی افزود: پس از خواندن نماز پرفیض فطر اکثر نمازگزاران به سمت خانه‌های بزرگان محل یا فامیل و خانواده‌های معظم شهدا حرکت می‌کنند و با حضور در جمع این افراد عید سعید فطر را به آن‌ها تبریک می‌گویند که دید و بازدید از خانواده‌های عزیز از دست داده و بزرگان و بیماران محل توسط اهالی و به‌صورت جمعی انجام می‌شود.
رفتن به زیارت شهدا و اهل‌القبور در روزعید فطر

مدیر کل فرهنگ و ارشاد مازندران، رفتن به زیارت شهدا و امامزادگان واهل قبور و دادن آش نذری و کمک به ایتام و فقرا و پرداخت زکات فطر در ساعات اولیه عید به نیازمندان نزدیک از دیگر سنت‌های مازندرانی‌ها در عید فطر است.

وی افزود: در تعدادی از مساجد و تکیه‌ها، شورا‌ها یا هیئت امنا، از خادمان مساجد که در طول این سی روز زحماتی زیادی کشیده‌اند با هدایایی تجلیل می‌شود.
چه خوب است برای تقویت سنن و خرده فرهنگ میهن اسلامی تدبیری بیندیشیم و فقط به ثبت این سنت‌ها به عنوان میراث فرهنگی بسنده نکنیم بلکه ضروری است برای پایداری این مواریث فرهنگی را در دروس و کتاب‌های دانش‌آموزان بگنجانیم تا فرزندان امروز که آینده سازان فردا هستند این سنت‌ها را فراموش نکنند.

گزارش از علی پاداشی