مروری بر ابعاد «فردی، اجتماعی و سیاسی» سیره نبوی

حجت‌الاسلام رحیم قربانی، پژوهشگر مسایل دینی، در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، با بیان اینکه سیره نبوی از سه محور «فردی، اجتماعی و سیاسی(حاکمیتی)» قابل بررسی است، گفت: در سیره فردی، اعتدال در عبادت از جمله ویژگی‌های مهم نبی مکرم اسلام است؛ او همواره در رفتارهای عبادی‌اش معتدل بود.

سیره فردی(عبادی) پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله

وی در این رابطه با اشاره به ماجرای عثمان بن مظعون که از صحابه بسیار والا مقام پیامبر اکرم(ص) بود، گفت: روزی خانواده عثمان نزد پیامبر گرامی رفته و از عبادات، خلوت گزیدن‌ها و روزه گرفتن‌های مکرر و مداوم عثمان گلایه کردند. پیامبر که از رفتار عثمان باخبر شده بود او را نزد خود دعوت کرده و به اقتدا از پیامبر خود در رعایت اعتدال در عبادات فراخواند.

این پژوهشگر مسایل دینی با بیان این‌که اعتدال در عبادت از جمله شاخص‌های سیره عبادی پیامبر اسلام بود، افزود: کار و تلاش ویژگی فردی دیگر آن حضرت است. او همواره در میان مردم بود و همگام با مردم کار و تلاش می‌کرد و از تکاپو در مسیر اعتلای دین و جامعه دینی کوتاهی نمی‌کرد.

حجت‌الاسلام قربانی، با اشاره به دلیل تلاوت قرآن توسط پیامبر گرامی اسلام نیز گفت: پیامبر اعظم برای این‌که تلاوت قرآن تبدیل به سیره‌ای در بین مسلمانان شود، در این رابطه توصیه کردند. البته باید توجه کرد که تلاوت قرآن مورد تاکید است نه صرفا قرائت آن؛ چرا که تلاوت یعنی خواندن به همراه درک کردن و عمل کردن به مضامین آموزه‌های قرآن کریم.

سیره اجتماعی پیامبر اکرم(ص)

وی در ادامه به برخی موارد مهم در سیره اجتماعی پیامبر نیز اشاره کرده و گفت: پیامبر از نظر اجتماعی به عنوان یک شخص در جامعه دینی، همیشه صادق و یکرنگ بود و با همگان (مومن و کافر) با یکرنگی برخورد می‌کرد؛ چنانچه "تقیه" در مورد ائمه اطهار علیهم السلام آمده، اما این موضوع در مورد پیامبر گرامی اسلام نیامده است؛ یعنی آن حضرت همواره در مقام بیان احکام و ابعاد هدایت بشر بوده است.

حجت‌الاسلام قربانی با تاکید بر این‌که پیامبر گرامی در تمامی مواضع اجتماعی‌اش با شفافیت، صادقانه و یک‌رنگ بود، خاطرنشان کرد: او با همگان رفتاری مسالمت‌آمیز داشت و حتی با کافر و منافق نیز مسالمت‌آمیز برخورد می‌کرد؛ در این رابطه برخی از مشرکان مانع از دیدار تجار و مسافران با وی می‌شدند که مبادا مجذوب و شیفته رفتار آن حضرت شوند.

وی با اشاره به این‌که متعهد بودن دیگر ویژگی سیره اجتماعی پیامبر گرامی اسلام است، افزود: او به شدت بر روی حرفی که می‌زد می‌ایستاد و متعهد به سخنانش بود؛ چنانچه در زمانی که با کفار عهد و پیمان بسته بود، از حمله و حمل شمشیر توسط مجاهدانش جلوگیری کرد و بر روی عهد و پیمان خود باقی ماند.

این پژوهشگر مسایل دینی با تاکید بر این‌که عدالت خواهی و ظلم ستیزی دیگر ویژگی نبی اکرم از منظر سیره اجتماعی است، متذکر شد: ۱۵ سال قبل از بعثت و زمانی که ایشان ۲۵ ساله بود اتفاق اجتماعی تحت عنوان «حلف‌الفضول» در مکه روی داد و طی آن گروهی از جوانان پیمانی مبنی بر دفاع از مظلومان بستند اما وقتش که رسید پیامبر اسلام تنها میدان‌دار این پیمان شد و در بازار مکه حق مظلومی را از بزرگ قریشی گرفت.

وی با بیان این‌که خیرخواهی و ارائه‌ مشورت با نیت خیرخواهانه دیگر ویژگی سیره اجتماعی پیامبر است، افزود: ایجاد برابری و مساوات بین مومنان دیگر ویژگی سیره اجتماعی نبی اکرم صلی الله علیه و آله می‌باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که قاطعیت و صراحت در برخورد دیگر ویژگی سیره اجتماعی ایده خوبیها بود، تاکید کرد: او هرگز در مقابل کفار کوتاه نمی‌آمد و همواره با قاطعیت برخورد می‌کرد. چنانچه که قرآن کریم در این رابطه تاکید کرده "أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ".

ابعاد فرهنگی سیره اجتماعی نبی مکرم اسلام(ص)

وی به ابعاد فرهنگی سیره اجتماعی پیامبر نیز اشاره کرد و افزود: پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله از نظر فرهنگی بصیرت داشت. او تمامی ابعاد قضیه را مورد بررسی قرار داده و از همگان مشورت می‌گرفت تا این بصیرت فرهنگی در میان نخبگان فرهنگی جامعه اسلامی به یک رویه اجتماعی تبدیل شود.

وی با بیان این‌که پیامبر در عین کامل بودن اما باز هم مشورت می‌گرفت تا امت اسلامی را به آگاهی و بصیرت فرهنگی برساند، تاکید کرد: در حفر خندق نیز به تنهایی این تصمیم را نگرفت و طبق نظرات افراد مختلف این کار را اجرا کرد.

حجت‌الاسلام قربانی با بیان این‌که بصیرت فرهنگی از جمله ویژگی‌های مورد توجه پیامبر صلی الله علیه و آله است، تشریح کرد: اگر تمامی مسئولان به بصیرت فرهنگی و اجتماعی برسند و در امور مدیریتی جامعه اسلامی با نخبگان و افکار عمومی مشورت بگیرند و نظر جمعی را لحاظ کنند، نتایج بسیار خوبی در جامعه به دنبال خواهد داشت.

معاون پژوهشی جامعه المصطفی واحد تبریز، با بیان این‌که صراحت در بیان اهداف اسلام دیگر ویژگی برجسته پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) از منظر فرهنگی سیره‌ اجتماعی بود، خاطرنشان کرد: ایشان تبلیغ را روشمند و منطقی ارائه می‌کرد نه با زور، و احکام دینی و آموزه‌های اسلام را با تبیین فلسفه‌ احکام بیان می‌کرد تا افراد به عمق و ریشه مسئله پی برده و علت احکام را دریابند و آگاهی کامل به اسلام اعتقاد بیابند.

وی با تاکید بر این‌که حفظ استقلال اعتقادات اسلامی از جمله ویژگی‌های فرهنگی سیره اجتماعی پیامبر صلی الله علیه و آله بود، گفت: ایشان به حراست از ارزش‌های اسلامی اهمیت ویژه‌ای قائل بود و هرگز به تمسخر توسط دشمنان توجهی نمی‌کرد و آداب مذهبی را بطور کامل به جا می‌آورد و از حریم دین صیانت می‌کرد.

سیره سیاسی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله

وی در ادامه به برخی موارد مهم از سیره سیاسی پیامبر(ص) اشاره کرد و افزود: در این بعد پیامبر نه به عنوان یک شخص عادی بلکه به عنوان حاکم جامعه اسلامی مطرح است.

وی با بیان اینکه ایشان هیچگاه از قدرتش استفاده ابزاری نکرده و بلکه از قدرت در راستای خدمت به مردم استفاده می‌کرد، گفت: بدین جهت است که احکام اسلامی عمدتا در مسیر تسهیل و از بین بردن عسر و حرج است.

معاون پژوهش جامعة المصطفی العالمیة واحد تبریز با بیان این‌که پیامبر گرامی اسلام ساده زیست بود و هیچگاه از مردم عادی (به لحاظ جایگاهش) متفاوت شناخته نمی‌شد، گفت: ساده زیستی از مولفه‌های اصلی حکومت اسلامی است و پیامبر اسلام نیز همرنگ با مردم زندگی می‌کرد.

وی در ادامه گفت‌‌‌: آن حضرت کارگزاران حکومت اسلامی را نیز از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده و شایسته‌ترین فرد را انتخاب می‌کرد، افزود: پیامبر اسلام (ص) حاکمی شایسته سالار و شایسته محور به معنای دقیق کلمه بود.

وی در ادامه به قانون محوری ایشان اشاره کرد و گفت: زمانی که از مکه به مدینه هجرت کرد با در نظرگرفتن قوانین عقلایی و استفاده از مشورت‌های عقلای مدینه، ساختار قبائلی یثرب را تغییر داده و آن را به عنوان یک شهر ساختارمند به مدینة النبی تبدیل کرد.

حجت‌الاسلام قربانی با بیان این‌که پیامبر اکرم به عنوان حاکم دینی تلاش کرد تا امنیت عمومی (در تمامی ابعاد ممکن) در مدینه ایجاد کند، گفت: ایشان احترام ویژه‌ای به افکار عمومی قائل بود و اجازه نمی‌داد کوچکترین خدشه‌ای به افکار عمومی وارد شود.

وی با بیان این‌که پیامبر اسلام فضایی جهت رسیدن به فهم عمومی فراهم کرده و ‌«منطقة الفراغ» را ایجاد کرد، افزود: در این منطقه به تصمیمات شورایی، تصمیمات تخصصی و گفتمان نخبگانی میدان داده شد و همچنین عموم مردم امکان اظهارنظر پیدا کردند.

حجت‌الاسلام قربانی، در ادامه به انتقادپذیری و انعطاف‌پذیری آن حضرت نسبت به مخالفان اشاره کرد و افزود: البته این بدان معنا نیست که ساحت مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله قابل انتقاد باشد، بلکه به رفتار پیامبر با افرادی که حرمت شکنی می‌کردند و پیامبر از آنان گذشت می‌کرد اشاره دارد؛ زیرا در اعتقاد اسلامی پیامبر از یک عنصر وحیانی و ورای دریافت عقلانی برخوردار است و به هیچ رو با عقل ناقص بشری قابل انتقاد نیست.

این پژوهشگر مسایل دینی با بیان این‌که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اصول اخلاقی را در حاکمیتش مراعات می‌کرد، افزود: حاکمیت یعنی حکم قطعی در حوادث روزمره؛ اما آن حضرت به قدری بر اصول اخلاقی پایبند بود که هرگز حکم را بصورت قطعی اعلام نمی‌کرد و سعی می‌کرد با تکیه بر موازین اخلاق اسلامی (که خود نماد و سمبل اخلاق کریمه بود) حتی متهم و خاطی را تا حد ممکن به تبرئه بکشاند.

وی با بیان این‌که اخلاق و ارزش‌های انسانی در دین اسلام حرف اول را می‌زند، تاکید کرد: اسلام دین رافت و رحمت است و کاملترین احکام مرتبط با حقوق بشر را دارد به گونه‌ای که قوانین غربی اگر با سرعت نور هم پیشرفت کند باز هم به سایه آن نمی‌رسند.

انتهای پیام